Verschillen tussen Wilders en Fortuyn?

Tien jaar geleden werd Pim Fortuyn vermoord. Iedereen claimt nu zijn gedachtegoed, en Wilders nog wel het meest. Maar is dat terecht?

Links en rechts. Werken die begrippen nog? In september 2000 was ik voorzitter van de Jonge Democraten, de jongerenorganisatie van D66. Ik had het initiatief genomen om samen andere jongerenorganisaties een aanklacht tegen de aanrommelende overheid te schrijven. De politiek maakte wel regels maar nam ze nauwelijks serieus, stelden we.

Zo waren er geluidsregels voor Schiphol, maar als Schiphol ze overtrad gebeurde er niets. Mensen die vuil op straat wierpen, overtraden weliswaar de wet, maar werden niet aangepakt. Wij stelden dat dit soort laksheid het vertrouwen in de politiek ondermijnde. Of je handhaaft een regel, of –als je een regel niet meer belangrijk acht – schaf ‘m dan af! Laat mensen in ieder geval niet bungelen in het grijze, zompige moeras van onverschilligheid.

Onze oproep kreeg veel aandacht. Zogenaamde ‘Linkse’ columnisten reageerden negatief op onze oproep. Marcel van Dam noemde ons zelfs ‘rechts’. Opvallend, want de oproep was namelijk ondertekend door vrijwel alle jongerenorganisaties, van de VVD- en PvdA-jongeren, tot aan die van Groenlinks en de SGP. Pim Fortuyn, toen nog columnist bij Elsevier, deelde onze analyse echter wel. We nodigden hem uit voor een debat. Voorafgaand aan het debat sprak ik even met hem. “Jij bent zeker zo’n jongen die wel de politiek in wil?”, vroeg hij. Ik antwoordde bevestigend, en vroeg hem: “U toch ook?” Hij zei met gespeelde verontwaardiging: “Ja, maar niet als Kamerlid. Als minister-president!”

Ik dacht dat hij een grap maakte, maar binnen ander half jaar leek hij een serieuze kans te maken. Zijn Lijst Pim Fortuyn leek de grootste partij te worden. Binnen mijn eigen partij was er veel discussie over hem. Was hij niet gevaarlijk rechts? Over de islam en immigratie was hij wel erg hard en provocerend, maar ik vond het opvallend dat hij vaak in tweede instantie veel redelijker was dan je eerst vermoedde. Zo was hij voor een generaal pardon en sprak hij opvallend nuchter over de immigranten die hier al waren: “Dat zijn onze mensen, daar moeten we goed voor zorgen, die horen hier.” Dat is nogal een contrast met de huidige toon van Wilders. Maakte dat Fortuyn links?

In veel dingen was ik het zelfs met Fortuyn eens. De politieke cultuur, het polderen, de bureaucratie in de gezondheidszorg en het onderwijs – al die dingen waren mij net zo’n doorn in het oog. Maakte mij dat rechts?

Fortuyn was op meer punten atypisch. Hij verdedigde de uitgangspunten van de jaren ’60 en ’70 van gelijkheid tussen man en vrouw, hetero en homo. Hij verweet ‘links’ dat ze die successen niet voldoende verdedigde tegen nieuwe conservatieve krachten. Fortuyn was ook, anders dan Wilders, voorstander van het stoppen van de ‘War on Drugs’. “Legaliseer die cannabis gewoon”. Het mooiste aan Fortuyn vond ik zijn aandacht voor de leegte die het wegvallen van de oude kerkelijke en ideologische verbanden met zich meebracht. In zijn beste boek ‘De Verweesde Samenleving’ schetste hij een persoonlijke zoektocht naar nieuwe geborgenheid.

Wat leert mij dit? Allereerst is het duidelijk hoe anders Fortuyn opereerde dan Geert Wilders nu. Waar de PVV kiest voor negativisme, was de toon van Fortuyn veel luchtiger en ‘Hollandser’. Het is niet voor niets dat in opiniepeilingen PVV-kiezers nog steeds Fortuyn zouden verkiezen boven Wilders. Ook de wat moederlijke uitstraling van Rita Verdonk had in eerste instantie een grotere aantrekkingskracht dan de PVV. Die kiezers houden niet van het koude. scherpslijpende, ‘rechtse’ Foxnews –de favoriete zender van de PVV- maar zoeken veel meer het warme TROS-gevoel: Niet zeuren, duidelijk zijn, geen betutteling, je aan de regels houden, maar wel streven naar de ‘grootste familie van Nederland.’

En is dat Christendemocratisch? Rechts? Links? Fortuyn liet zien dat die begrippen al lang achterhaald waren.

Dit artikel staat ook in het blad ‘Park’