Vluchtelingen; wat is beeld en wat is realiteit?

De reactie op de vluchtelingencrisis wordt in Europa beheerst door krachtige beelden. Vier maanden geleden opende Angela Merkel de grenzen voor vluchtelingen uit Syrië, Irak en Eritrea naar aanleiding van de hartverscheurende foto van het dode lichaam van Alan Kurdi ― niet Aylan zoals hij aanvankelijk in de pers werd genoemd ― op het strand in Turkije. Effectief veranderde dit het beleid van de EU en duizenden vluchtelingen trokken naar het noorden om bescherming in Europa te vinden. Begin 2016 lijkt een einde te komen aan deze gastvrijheid naar aanleiding van een ander krachtig beeld: de aanranding van Keulen. Waar de foto van Kurdi het beeld opriep van hulpeloosheid en onschuld, van de tragedie van alledaagse mensen die op drift waren geraakt door oorlogsgeweld, daar roept Oudejaarsavond in Keulen het beeld op van een ontketende horde aanranders die als dank voor onze gastvrijheid vrouwen betasten, bestelen, vernederen en zelfs verkrachten. (Charlie Hebdo kwam vorige week met een omstreden cartoon die de twee beelden verbond: Wat zou er met Alan Kurdi zijn gebeurd als hij de overtocht had overleefd? Hij zou zijn opgegroeid tot een billenknijper in Duitsland.)

Als wetenschapper leer je om dergelijke beelden te wantrouwen. Niet omdat deze beelden niet waar zijn. Ze laten ons wel een degelijk een deel van de werkelijkheid zien. Alan Kurdi is echt verdronken en voor veel mensen was dat echt een aangrijpende, menselijke tragedie. (Niet voor iedereen. Het verhaal van Alan werd al meteen in twijfel getrokken. Zijn vader, Abdullah, werd door tegenstanders van het open vluchtelingenbeleid als de hoofdschuldige aan de schandpaal genageld. Hij zou een onverantwoordelijke vrijbuiter zijn, of zelfs een mensensmokkelaar, die zijn eigen kinderen de dood in had gejaagd en de beroemde foto in scene had gezet. Voor deze aantijgingen was weinig grond, maar de media-storm heeft vader Abdullah behoorlijk gehavend ( The Guardian 22-12-2015).) En de vrouwen in Keulen zijn echt slachtoffer geworden van een bende jongemannen, die voor het grootste deel bestond uit migranten en asielzoekers uit moslimlanden, vooral Algerije en Marokko, ook al wilden bestuurders en de politie daar aanvankelijk liever niet de aandacht op vestigen.

Maar de beelden vertekenen ook de werkelijkheid. Alan Kurdi was toonbeeld van onschuld, puurheid en hulpeloosheid, ― kwaliteiten die mensen vaak met kinderen en slachtoffers verbinden ― maar dat betekent niet dat alle vluchtelingen daarmee per definitie goedaardige, zuivere mensen zijn. Onder de vluchtelingen is het hele spectrum van de mensheid terug te vinden, van brave burgers en nette jongens tot sjoemelaars en klootzakken eerste klas. De aanranders op het station van Keulen, zoveel is nu wel duidelijk, waren grotendeels jongemannen uit het Midden-Oosten en Noord Afrika, maar dat betekent daarmee niet, dat de berichtgeving in de media over de benarde toestand van de vluchtelingen tot nu toe louter fabeltjes waren van de zogenoemde Lügenpresse en dat we nu de ware aard hebben gezien van “mensen uit homo-, Joden- en vrouwenhatende landen,” zoals Rosanne Hertzberger ze beschreef in de NRC (9-1-2016). De vluchtelingen hebben in veel gevallen andere zeden en opvattingen dan in Nederland gangbaar zijn, maar de overgrote meerderheid van de vluchtelingen zouden het niet in hun hoofd halen om in de publieke ruimte vrouwen te gaan bestelen, beschimpen of belagen. In Keulen, zo wordt langzaam duidelijk, lijkt het goeddeels te gaan om vrijbuiters uit vooral Marokko en Algerije die vanuit Turkije met de vluchtelingenstroom Europa zijn binnengekomen. De goeden moeten niet onder de kwaden lijden. Ik wil als Brabander, of als man, ook liever niet gelijkgesteld worden met het “daar-moet-een-piemel-in” legioen van Steenbergen, of de varkensdoders van Heesch.

De gebeurtenissen in Keulen lijken nu een bom te leggen onder het hele vluchtelingenbeleid van Europa. Laat die smeerlappen maar in hun eigen sop gaar koken, lijkt voorlopig het overheersende sentiment. Maar moeten mensen maar terug naar de honger van Madaya, de terreur van IS, of de bombardementen van Assad, omdat een groep tasjesdieven en billenknijpers als vluchteling Europa is binnengekomen? Moeten ze terug naar Libanon, Turkije of Jordanië die al het leeuwendeel van de vluchtelingen opvangen en kraken in hun voegen? (En wat is plan B als die landen dan ook destabiliseren. De ellende in het Midden Oosten en Noord Afrika is voorlopig nog niet voorbij.) De asielprocedure is geen sollicitatie naar Nederlands burgerschap waarin we kijken wie er het best in Team Holland past, het is een procedure om te bepalen wie echt onze hulp nodig heeft, ongeacht de vraag of iemands morele overtuigingen ons wel welgevoeglijk zijn. Wel kunnen, en moeten, we van mensen eisen dat ze zich voegen naar de regels van onze rechtsstaat, wat ze ook gewend zijn of mogen geloven. Tot slot, is het verstandig om als onderdeel van de stilzwijgende ontmoediging van vluchtelingen in Nederland gezinshereniging te bemoeilijken ― beleid dat we van de Denen afkijken ― en een stuwmeer van ontheemde, alleenstaande mannen te scheppen? Met herenigde gezinnen zijn we beter af.