Vluchten de kiezers nu naar de flanken?

Politiek bedrijven is afwegingen maken. De twee partijen die op het moment coalitiebesprekingen aan het houden zijn weten hoe moeilijk die afwegingen kunnen zijn. Want hoewel VVD en PvdA het er gauw over eens waren dat de assurantiebelasting omhoog gaat en de basisbeurs vervangen wordt door een sociaal leenstelsel, lagen er lang nog genoeg punten ter tafel waarover de twee partijen het fundamenteel oneens zijn. Om maar wat te noemen: het ontslagrecht, de WW en de hypotheekrenteaftrek. En aangezien de twee formerende partijen geen zoutloos compromiskabinet willen maar “elkaar iets gunnen”, ligt uitruilen voor de hand. Bijvoorbeeld: wij willen de hypotheekrenteaftrek beperken, en in ruil daarvoor mogen jullie de duur van de WW verkorten.

De Politieke Weegschaal is door 5000 mensen ingevuld, die in totaal zo’n 148.000 verkiezingsprogramma’s kregen voorgelegd. Gebruikers moesten meerdere malen tussen drie programma’s kiezen, en kregen daarna te zien in welke mate hun eigen voorkeuren overeenkwamen met de standpunten van de verschillende politieke partijen. Omdat het hier om politiek geïnteresseerde internetgebruikers gaat, zijn jongeren, hoger opgeleiden en mannen oververtegenwoordigd. Door de antwoorden te wegen naar bekende bevolkingskenmerken zijn de gegevens die we op deze manier hebben verzameld desondanks leerzaam over de inhoudelijke afwegingen die kiezers maken, als ze gedwongen worden tot het maken van deze afwegingen.

Allereest kunnen we iets zeggen over wat mensen in het algemeen van de voorgelegde politieke plannen vinden. Zo vinden kiezers een sociaal leenstelsel een slecht idee, en behouden ze liever de basisbeurs. Ook het behouden van de huidige WW-duur en -hoogte wordt verkozen boven het verkorten en verlagen van de WW. Aan de andere kant, aangezien men ook in overgrote meerderheid wil dat het tekort in 2013 onder de drie procent van het nationaal inkomen komt, ziet men wel in dat er ergens op bezuinigd moet worden. Het beperken van de hypotheekrenteaftrek en het inkomensafhankelijk maken van het eigen risico zijn dan de meest gewenste maatregelen, die brede steun vinden onder de deelnemers. Het geleidelijk afschaffen van de hypotheekrenteaftrek is overigens niet gewenst.

Met de verzamelde data kunnen we ook uitspraken doen over welke onderwerpen mensen belangrijk vinden, en over hoe ze de begrotingsposten ten opzichte van elkaar prioriteren. Hier blijkt, dat kiezers best bereid zijn tot het uitruilen van standpunten. Want ook al wil men de basisbeurs het liefst behouden, toch kiest men zonder problemen voor een sociaal leenstelsel als daarmee voorkomen kan worden dat het eigen risico voor iedereen verhoogd moet worden.

De zorg is overigens met afstand het meest belangrijke programmapunt. Kiezers lijken het erg belangrijk te vinden dat de individuele zorgkosten niet voor iedereen verder omhoog gaan en ze willen het liefst dat het eigen risico inkomensafhankelijk wordt. Hun stemgedrag in de Politieke Weegschaal suggereert dat ze bereid zijn tot verregaande uitruil om dit te bewerkstelligen. De hypotheekrenteaftrek is een belangrijke kandidaat voor deze uitruil. Hoewel het onderwerp jarenlang een politiek taboe is geweest, blijkt dat kiezers het onderwerp veel minder belangrijk vinden dan de zorg. Het minst belangrijke van de voorgelegde onderwerpen is overigens de invoer van de kilometerheffing. Alhoewel kiezers deze maatregel liever niet ingevoerd zien, vinden ze dit onderwerp het minst belangrijk. Ze hebben er geen problemen mee om de heffing in te voeren om, bijvoorbeeld, te voorkomen dat de duur of hoogte van de werkloosheidsuitkering beperkt worden.

Tijdens de laatste verkiezingen heeft een ongekend groot deel van de kiezers een strategische stem uitgebracht: niet zozeer vóór de VVD, maar tégen de PvdA, en vice versa. Het is daardoor onduidelijk welke electorale gevolgen al te sterke uitruil van posten zal hebben. Te veel toegeven aan de onderhandelingstafel kan beide partijen bij de volgende verkiezingen op een electorale afstraffing komen te staan. De angst bestaat dat teleurgestelde kiezers de volgende keer weer terugkeren naar de flanken, of met de voeten zullen stemmen. Onze resultaten maken inzichtelijk dat die angst niet noodzakelijkerwijs gegrond is. Politiek is afwegingen maken. Kiezers snappen dat best. Sterker nog, als het nodig is, doen ze het zelf ook.

Mark Levels schreef dit stuk samen met econoom Roxanne Korthals.