VVD, de melkzuurbacterie van de politiek

Parlementair journalisten houden ons graag voor dat de VVD een club is van olijke gezelligerds die het leven niet te zwaar nemen. Bij congressen is de borrel na afloop belangrijker dan het officiële programma, dat soort dingen. Daarom hoor je nooit wat over interne strijd, die is er gewoon niet. Niks geen gekissebis zoals bij de PvdA of GroenLinks waar facties elkaar te vuur en te zwaard bestrijden met principiële haarkloverij.

Als je denkt dat dat beeld klopt, kan ik je het boek van het in ongenade geraakte VVD-Kamerlid Ybeltje Berckmoes, ‘Voorlichting loopt met u mee tot het ravijn’, aanraden. Gezellig wordt het nooit op de 153 pagina’s waarin ze haar teleurstellingen de vrije loop laat alsof het een Niagarawaterval is. De interne strijd in de fractie en partij is er permanent, zoals die er altijd is in organisaties waar de pikorde geldt. Als je door de gangen van de VVD-afdeling in de Tweede Kamer loopt kun je meestal een snerpend geluid horen. Want altijd zit er wel weer iemand een mes te slijpen om het in de rug van een collega te steken. En anders is er wel de afdeling Voorlichting waar ze in de titel naar verwijst, een eufemistische naam voor een propaganda-apparaat dat het niet slecht zou doen in Pyongyang.

In het najaar van 2013, ze zat toen al twee jaar in de Kamer en was door de VVD in 2012 opnieuw op de kandidatenlijst gezet, moest ze voor een functioneringsgesprek langs bij fractievoorzitter Halbe Zijlstra. Hij opende de evaluatie met de vraag: Hoe ben jij in godsnaam Kamerlid geworden? Dat was niet bedoeld als ironisch grapje. En daar blijft het niet bij. De omgang binnen de VVD is spijkerhard. Het is een conservatieve managementstijl die je alleen nog tegenkomt bij de meest ouderwetse bedrijven.

Berckmoes beschrijft een cultuur van haantjes. Waar iedereen er voortdurend op uit is als het meest gevat uit de hoek te komen en liefst en passant de ander neer te sabelen. Het is de cultuur van het studentencorps, de voetbal-talkshow en andere gelegenheden waar gebral gedijt.

Dat is, zo realiseerde ik me tijdens het lezen, ook een verklaring voor het feit dat de VVD geplaagd wordt door een onafzienbare reeks van schandalen waar maar geen einde aan lijkt te komen. Er wordt op geen enkele manier geïnvesteerd in mensen, niet in vorming, niet in menselijke omgangsvormen of kwaliteiten. Die doen er niet toe in een belevingswereld die draait om competitie. Berckmoes spreekt Rutte daar op een gegeven moment op aan, op de haar kenmerkende onbeholpen wijze. Hij had ooit duidelijk gemaakt dat hij een liberale visie wilde opstellen over de mensen die achterblijven in de samenleving. Daar was het nooit van gekomen. Het Kamerlid wist wel waar het aan schortte: aan liefde en aandacht.

“Liefde,” zei ze tegen de premier, “is heel belangrijk als het tegenzit in het leven.” Ze doelde daarmee op de liefde zoals bijvoorbeeld haar oudtante Klazien die schonk aan mensen die het moeilijk hadden. “Als je maar één iemand hebt die in jou gelooft en die je liefde, warmte en genegenheid kan geven in je leven, is dat voldoende om je op een koers te zetten dat je het wel gaat redden in het leven. Uiteindelijk gaat het om de liefde.” Dat klinkt misschien wat Oprah Winfrey-achtig maar die is niet voor niets op dit gebied een gezaghebbend raadgever.

Rutte reageerde als door een wesp gestoken. “‘Liefde, daar zie ik alleen maar ellende van in mijn omgeving.” Het gesprek was meteen afgelopen. Conservatieven geven er graag smalend op af omdat het een progressieve opvatting is en noemen het ‘theedrinken’ maar ieder ander weet dat aandacht en liefde een van de beste garanties vormen om te voorkomen dat mensen op het verkeerde pad terechtkomen. Of het nu gaat om straatrovers uit een achterstandswijk of graaiers aan de top van een bedrijf. De moeilijke jeugd waar het in rechtszaken vaak over gaat, is precies dat, een gebrek aan liefde. Je kunt er mee spotten maar dan begrijp je weinig van het echte leven. En blijven de problemen zich herhalen, zoals binnen de VVD ook het geval is.

Berckmoes beschrijft in haar boek dat alles in de partij draait om beeldvorming, alsof de partij een soort Yakult is die mensen aangesmeerd moet worden, een duur suikerdrankje verkocht met de fabel dat ze er gezonder van worden. Dat werkt ook goed, getuige het beeld dat journalisten neerzetten van de VVD als gezelligheidsvereniging. Maar het volk is niet gek. Berckmoes beschrijft dat uit een eigen – strikt geheim – onderzoek van de VVD blijkt dat in de ogen van kiezers het een partij is “van graaiers, van veelverdieners en praters. We zijn oubollig en oneerlijk.” Dat gevoel is niet ten onrechte. Iemand zou eens moeten uitzoeken hoe het kan dat ze er toch de grootste partij mee worden. Misschien is dat slechts een kwestie van tijd. Van Yakult hoor je inmiddels ook weinig meer.