Waarom de EU moet inzetten op het Krim-referendum

Zowel beredeneerd vanuit het lange termijn belang van de EU, als vanuit een nationalistisch standpunt is het verstandig om de Krim-bewoners over hun politieke status te laten stemmen.

We kunnen het Krim-conflict duiden als een ruzie tussen Rusland en het vrije Westen, en dan staan de meeste Europeanen waarschijnlijk niet aan de kant van een potentaat als Poetin. Maar het conflict valt ook te zien als een twist tussen een regio met een andere taal en cultuur dan het land waar het staatkundig deel van uit maakt. In dat geval is de kwestie vergelijkbaar met andere regio’s die onafhankelijkheid nastreven en die niet krijgen.

Soms wordt voor dergelijke problemen een werkbare oplossing gevonden: de Vlamingen, de Basken, de Catalanen en de Schotten houden zich min of meer rustig in hun moederland, respectievelijk België, Spanje en GB, omdat hun EU-lidmaatschap een uitlaatklep biedt voor de ontplooiing van hun nationale aspiraties. Zo bekeken zou Oekraïne zo snel mogelijk bij de EU moeten komen, zodat we de Krim-bewoners een perspectief op autonomie binnen een groter verband kunnen bieden, zonder dat ze zich hoeven te bevrijden van Kiev.

Het probleem is echter dat de Krim-bewoners geenszins de indruk wekken op te willen gaan in een grotere Europese familie, maar een Russische. En de EU zou niet de beroemde Pax-Europeana exporteren, maar juist oorlog importeren als de wederzijdse haatgevoelens in de regio vergelijkbare vormen zouden aannemen als die tussen de voormalige lidstaten van Joegoslavië.

Ongeveer in de zelfde periode dat Joegoslavië ontplofte, had een ander geconstrueerd land, Tsjechoslowakije, het zeldzame geluk geregeerd te worden door een wijs man, Vaclav Havel. Hij begreep dat je mensen niet moet dwingen met elkaar een land te vormen als ze dat evident niet willen. Hoe irrationeel nationale gevoelens ook mogen zijn, ze zijn een voldongen feit. Die negeren is levensgevaarlijk, zoals niet veel later zou blijken op de Balkan. Maar Tsjechië en Slowakije gingen wijselijk uiteen en een burgeroorlog bleef uit.

Ik heb wel eens geschreven dat de EU eigenlijk de keuze heeft uit het Tsjechische en het Joegoslavische model: uiteen zonder, of mét bloedvergieten. Maar ik erken dat het nog lang kan duren eer de frustraties over het construct EU zo hoog oplopen dat er massaal dodelijke slachtoffers gaan vallen. (En hopelijk blijven er democratische uitlaatkleppen voorradig!) Aan de andere kant is de onvrede aan de randen van het Rijk behoorlijk groot en het geweld in bijvoorbeeld Griekenland kan wel degelijk worden gezien als de voorbode van een gewapende strijd tegen Brussel.

En als wij zouden vallen voor de charmes van leiders als Guy Verhofstadt of Martin Schulz (of hun Nederlandse bondgenoten Rutte en Timmermans), dan zetten wij in op een koers die onverenigbaar is met de wensen van de Krim-bewoners. Wij willen Poetin momenteel dwingen een onverdeeld Oekraïne te erkennen. Op de lange termijn bieden we Oekraïne hetzelfde perspectief als de rest van het continent: EU-lidmaatschap, met ruime ontplooiingsmogelijkheden voor culturele minderheden.

Maar als de Krim-bewoners niets met die Europese familie blijken te hebben en veel liever Russisch zijn, importeren we een zoveelste splijtzwam, die de EU op termijn in een direct gewapend conflict kan brengen met Rusland. Het lijkt me daarom het beste als de EU, ondanks z’n eigen onprettige ervaringen met volksraadplegingen, tóch zou inzetten op een referendum over de toekomstige status van de Krim. Zowel beredeneerd vanuit een nationalistische ideologie die geen heil ziet in multinationale staten, als vanuit  een politiek gericht op vreedzame Europese expansie zou dit de verstandigste oplossing zijn.