Waarom de Krim bezet kon worden

Willem-Gert Aldershoff, voormalig afdelingshoofd bij de Europese Commissie, volgt de ontwikkelingen rond Oekraïne sinds langere tijd. Gia Mikaberidze is een voormalig Georgisch diplomaat bij de Europese Unie. Samen schreven ze dit artikel over de Russische praktijken.

Centraal in het conflict dat Rusland met de Oekraïne begon staat Moskou’s beschuldiging dat de nieuwe regering in Kiev het akkoord met drie EU-ministers van Buitenlandse Zaken van 21 februari heeft geschonden. Het voorwendsel om de Krim te bezetten was om de Russische bevolking daar te beschermen tegen de “neo-fascisten en nationalisten” in Kiev, die “illegaal de macht hadden gegrepen” en een “wettelijk gekozen president hadden verdreven.”

Zulke beschuldigingen ontberen iedere geloofwaardighed, komende van politieke leiders die sinds jaren hun land besturen terwijl ze fundamentele democratische beginselen grof schenden. Gerespecteerde internationale deskundigen en ook veel Russen zelf bevestigen de lange lijst van ondemocratische praktijken in Putin’s Rusland: presidents- en parlementsverkiezingen zijn niet vrij en eerlijk; de rechterlijke macht is niet onafhankelijk, de media zijn zwaar gemuilkorfd, de overheid beheerst alle landelijke televisienetwerken die slechts het nieuws laten zien dat het Kremlin geschikt acht; regelmatige bedreigingen van journalisten, soms met dodelijke afloop, worden niet vervolgd; groepen die zich in zetten voor democratie en mensenrechten worden sterk beperkt in hun activiteiten; overheidsfunctionarissen kunnen praktisch ongestraft handelen; corruptie is wijdverbreid in het zakenleven en bij de overheid tot in de hoogste kringen toe met geloofwaardige verhalen over het miljardenhoge privé-vermogen dat president Poetin heeft vergaard; demonstraties tegen de overheid worden nauwelijks toegelaten en hard bestaft terwijl pro-Kremlin organisaties vrijelijk kunnen opereren.

De manier waarop Rusland zich nu agressief inzet voor het recht op zelfbeschikking van de Russen op de Krim contrasteert scherp met haar eigen beleid in Tsjetsjenië. Toen dat land zich in 1991 onafhankelijk wilde maken van de Russische Federatie antwoordde Moskou met twee bloedige oorlogen. Die kostten het leven aan 150.000 burgers en 30.000 Tsjetsjeense strijders (op een bevolking van 1,3 miljoen). Slechts met enorme inspanning, waaronder duistere deals met de corrupte en gewelddadige Tsjetsjeense leiders, kon in 2003 een referendum worden geregeld waarin 95 % (!) van de bevolking zich uitsprak voor reïntegratie met Rusland. Momenteel behoort het land met Noord-Korea, China’s Tibet en het door Rusland bezette Zuid-Ossetië tot ’s werelds meest onderdrukkende regimes.

Een eenvoudig onderzoek van de feiten toont aan dat de Russische beschuldigingen aan het adres van de nieuwe Oekraïense regering geen hout snijden. Voor veel Oekraïeners had president Janoekovitsj zijn legitimiteit al lang geleden verloren. De lijst van zijn schokkende schendingen van elementaire democratische beginselen is inderdaad lang: de vorming in 2012 van een parlementaire regeringsmeerderheid in strijd met de Grondwet en parlementaire regels; het illegaal vervangen van leden van het Grondwettelijk  Hof; onaanvaardbare druk op dit Hof; het voortdurend verlenen van overheidscontracten zonder openbare aanbesteding aan zijn clique van trawanten; afschaffing van een onafhankelijke rechtspraak (openbare aanklager, gerechtshoven); zijn optreden tegen de Maidan-protesten met de vele dodelijke slachtoffers, kidnappings en martelingen van burgers; de parlementaire stemming van 16 januari, in strijd met de Grondwet en parlementaire regels, over draconische maatregelen tegen demonstranten.

Het accoord met de EU-ministers van Buitenlandse Zaken bepaalde dat de president binnen 24 uur het parlementsbesluit voor herinvoering van de Grondwet van 2004 zou ondertekenen. Voor die deadline was Janoekovitsj echter al met onbekende bestemming vertrokken, zonder enige aanwijzing achter te laten. Zelfs zijn eigen partij liet hem onmiddelijk vallen, stemde met andere parlementsleden om hem van zijn functie te ontheffen en sprak zich uit voor de nieuwe Oekraïnse regering. Uiteindelijk gesteund door 83 % van de afgevaardigden verkreeg deze zo een solide democratische legitimiteit.

Opmerkelijk is dat er direct na de inval op de Krim scherpe kritiek te lezen was Russische sociale media. Veel Russen verontschuldigden zich voor het Russische optreden. Noemenswaardig waren ook de anti-regering demonstraties in Moskou en St. Petersburg onmiddelijk na de invasie (die natuurlijk direct hard onderdrukt werden). Een peiling van het serieuze Russiche opiniepeilingsbureau VCIOM begin februari gaf aan dat 73 procent van de Russen niet wilde dat hun regering intervenieerde in het conflict tussen de Oekraïnse regering en de oppositie. Inmiddels heeft de eenzijdige informatie op de Russische televisie geleid tot een veel grotere steun voor de Russische inval. Desondanks kan gesteld worden dat Rusland haar recente daad van agressie niet zou hebben gepleegd als het een vrije pers zou hebben, eerlijke verkiezingen, een scheiding der machten en een onafhankelijke rechtspraak.

De Europese Unie moet daarom allereerst dringend werk maken van een pan-Europees veiligheidssysteem dat garandeert dat de territoriale integriteit van landen niet langer ongestraft geschonden kan worden. Daarnaast dient de buitenlandse politiek van de Unie nog sterker democratische beginselen uit te dragen, met name ten opzichte van landen in haar onmiddellijke omgeving.