Waarom eigenlijk

Op1-presentatrice Willemijn Veenhoven bevroeg één van haar gesprekspartners deze week een paar keer over het veelvuldig gebruik van het woord eigenlijk. Ze ging er eigenlijk vanuit dat het gebruik van het woord bewust was. Ongemerkt overschreed ze daarmee eigenlijk een cultuurbarrière. Je hoort het meestal eigenlijk gelijk al, bij de eerste zachte g. Het woord gaat komen en zal zo’n beetje om de zin voorbij komen of eigenlijk in elke zin. Onder de rivieren is het eigenlijk onbewust een stopwoordje. Hoe komt dat eigenlijk?

Er loopt eigenlijk een grens door Nederland, een scheiding tussen zand en klei. In de kleigebieden kon je eigenlijk eeuwenlang op het al dan niet bevroren water je snel verplaatsen of varen. Op het zand was er bij gebrek aan waterwegen eigenlijk weinig mobiliteit. De groep, de kring waarin je leeft, was en is eigenlijk op het zand tot op de dag van vandaag bepalender dan op de kleigronden. Dat merk je eigenlijk het meest aan het verenigingsleven en gezamenlijk beleefde tradities in het Zuiden. De groep is bepalend voor het sociale leven en denken op een manier die de meer individueel ingestelde Randstedeling eigenlijk vaak niet begrijpt. Dat weerspiegelt zich eigenlijk in taal.

Vergeet eigenlijk niet dat als we het over de Nederlandse mentaliteit hebben, we maar al te vaak spreken over de manier van doen in de polders aan de kusten.

Nederland is eigenlijk al heel lang een multicultureel land. In de hoofden van de mensen op het zand gebeuren eigenlijk andere dingen, treffen we andere uitgangspunten aan dan op de kleigronden. Veel steden in Brabant functioneren daarom eigenlijk als dorpen. In de laatste Hard gras (133, augustus) heb ik daar in mijn verhaal Duizend-en-een anekdotes in zangerig Hollands accent eigenlijk een voorbeeld van gegeven. De kustmensen, eigenlijk uit de klei getrokken, geloven of zelfs zweren bij de waarheid. Die hebben eigenlijk niet nodig. Een afspraak is een afspraak en iemand betrouwbaar als hij zich aan zijn woord of het geschreven contract houdt. Regels zijn belangrijker dan respect. Zo niet op het zand eigenlijk. Relaties zijn eigenlijk belangrijker dan regels en die relaties kunnen nu eenmaal veranderen. Wat waar is, is eigenlijk afhankelijk van waar je staat, er zijn nu eenmaal meer waarheden. Iemand is eigenlijk pas betrouwbaar als hij begrip heeft voor veranderde omstandigheden. De relatie gaat voor het eigen gelijk, eigenlijk, de groep moet met elkaar door. Je hebt dus eigenlijk permanent enige nuance nodig in je taal. En daar is eigenlijk het aangewezen woord voor. Maar voor een randstedeling als Veenhoven (Amsterdam, 1974) lijkt het eigenlijk alsof iemand niet echt zegt wat hij bedoelt.

Ik heb de afgelopen dertig jaar als westerling heel veel in het Zuiden gewerkt en met plezier. Eigenlijk. De wellevendheid maakte de vele kilometers vaak meer dan goed. Waarschijnlijk omdat ik wetmatigheden van de groepsdynamiek kan duiden. En ik ben voor een kwart Brabander. De zachte g van mijn oma tussen het weliswaar zangerige, maar afgemeten Westfries van de rest van mijn familie ervaarde ik als kind als betoverend. En nog steeds vind ik het mooi te horen. Maar realiseer je dat wat voor de één niet meer dan een stopwoordje is dat iedereen in zijn omgeving gebruikt, voor de ander een nuancering is van wat je zegt. En dat dat eigenlijk met de plek waar je bent opgegroeid te maken heeft. En lieve zuiderlingen, los van de onderbewuste duiding een cri de coeur als taalgebruiker, kan het eigenlijk eens een tandje minder met dat altijd maar terugkerende woord?