Waarom we Shell moeten nationaliseren

Tien jaar geleden voorspelde Fatih Birol, de huidige directeur van het Internationaal Energieagentschap in Parijs (IEA), dat het einde van Shell in zicht was. Zoet klonken zijn woorden toen, maar zijn voorspelling is helaas nog niet uitgekomen. Helaas? Ja, want Shell is onze eigen vaderlandse belichaming van de klimaatcrisis.

Shell praat weliswaar steeds groener maar kakt nog altijd even bruin. Bij wijze van geheugensteuntje: op slechts acht bedrijven in de wereld na stoot Shell de meeste CO2 uit. Maakt u zich zorgen over uw ecologische voetafdruk? Shell knalt elk jaar weer twee keer zoveel CO2 de atmosfeer in als heel Nederland. Het bedrijf investeert daarnaast een schamele vijf procent van het beschikbare budget in de ontwikkeling van schone energie. Vijf procent. Shell is de pyromaan die huizen in brand zet en dan een emmertje water aanbiedt om te helpen blussen. Shell weet al sinds de jaren tachtig van de opwarming van de planeet en heeft niets gedaan. Tot slot houdt Shell een keiharde propagandamachine draaiende, denk aan de leugenachtige ‘travel hack’ die onlangs zo goed bespot werd door Arjen Lubach. Shell is, zoals ook Zihni Özdil dit weekend nog opmerkte in NRC Handelsblad, aanwezig op scholen en universiteiten, om mensen op jonge leeftijd te indoctrineren en de illusie in stand te houden dat het bedrijf de energietransitie belangrijk vindt.

Shell is slecht: hoofdschuddend, een brok van in je keel krijgend slecht. Je vraagt je af hoe werknemers van Shell hierover denken, soms, als net voor het slapengaan het geweten begint te knagen. Misschien zijn sommigen, niet onterecht, van mening dat dat ze in hun eentje zo’n grote en bestuurlijk logge organisatie niet kunnen veranderen. Of dat door maatregelen die ten koste gaan van de winstmarges de aandeelhouders weglopen, met alle risico’s van dien. En wat gebeurt er intussen? Shells CEO Ben van Beurden, die zijn bankrekening in 2018 met twintig miljoen euro zag stijgen, zei in 2016: ‘Ik pomp alles op wat ik kan oppompen.’ Pomper Van Beurden beurt goed en noemt het energievraagstuk ‘complex’. Graag wijst hij naar de politiek om besluiten te nemen. Maar hoewel hij daarmee de verantwoordelijkheid van Shell op een geniepige en – laten we eerlijk zijn – verwerpelijke wijze ontkent, wijst hij hiermee wel op een oplossing om uit de wurggreep van Shell te komen.

Het is namelijk mogelijk om er samen voor te kiezen Shell te nationaliseren en te ontmantelen. Dat is ook complex, maar als de politieke wil er is kan het. Het pijnlijkste aan deze oplossing is dat we aandeelhouders moeten onteigenen, maar als u geen aandeelhouder bent, hoeft u zich sowieso geen zorgen te maken. En om maatschappelijke onrust te voorkomen kunnen we pensioenfondsen en andere aandeelhouders die een maatschappelijk belang dienen compenseren. Ook dat is klimaatrechtvaardigheid.

Maar kost dat niet heel veel geld? Ja, waarschijnlijk kost het bakken met geld. Maar als de energietransitie, die in Madrid door Shells lobbyisten weer eens getraineerd werd , niet snel genoeg gaat, zullen de kosten evengoed torenhoog zijn. Een land dat met zeespiegelstijging én bodemdaling te maken heeft, moet alles in het werk stellen om haar bevolking te beschermen. Denk bovendien aan de directe voordelen van een ontmanteling: alle kennis en talent die nu in het bedrijf verstopt is komt vrij. Medewerkers van Shell kun je via begeleidingstrajecten de kans bieden hun kennis en ervaring in te zetten om de energietransitie te versnellen. Wie zou dat niet willen?

Misschien heb ik je nog niet overtuigd. Je zult wellicht tegenwerpen dat met het ontmantelen van nummer negen op de lijst van grootste vervuilers er nog steeds acht grotere vervuilers actief zullen blijven. Daarop zeg ik: ook in een geglobaliseerde wereld is alle begin lokaal. De boel op zijn beloop laten is ook geen optie. Ontmanteling geeft de beste garantie dat de infrastructuur van Shell op een verantwoorde manier wordt afgebouwd en opgeruimd. Stel je bovendien de enorme schokgolf voor die een dergelijk besluit zal hebben in de wereld. Als dit gewoon kan in Nederland, dan kan het elders ook.

Wie nog steeds denkt dat dit luchtfietserij is wil ik herinneren aan wat er in 2008 is gebeurd. Maar liefst drie zogeheten ‘systeembanken’ zijn toen genationaliseerd: Fortis Nederland, ABN-AMRO en SNS REAAL. Dat kostte miljarden. En die miljarden zijn vrijgemaakt, zonder volksraadpleging of wat dan ook, omdat de regering het nodig achtte. Toenmalig minister van Financiën en voormalig werknemer van Shell Wouter Bos moest even slikken, maar hij deed het wel.

Omdat het politici op nationaal niveau aan moed ontbreekt om de multinational aan te pakken, is actievoeren een onmisbaar instrument, niet alleen om druk te blijven zetten op Shell, op laffe regeringsleiders, op cynische en onverschillige parlementariërs, op schouderophalende aandeelhouders en op fabulerende bestuursvoorzitters, maar ook om steun te betuigen aan iedereen die weet dat het anders kan en ziet hoe het anders moet. Daarom zeg ook ik: Shell Must Fall! En rond de volgende aandeelhoudersvergadering in mei 2020 wordt daar een begin mee gemaakt.