Waarom zou de grootste partij de premier leveren?

In vooruitstrevende kringen en bij denkend Nederland als geheel heerst verbijstering over de manier waarop premier Rutte het ene na het andere schandaal politiek weet te overleven. Terwijl om hem heen zijn paladijnen al tien jaar in de modder vallen, blijft hij hoog te paard zitten. Hoe kan dat nou? Is hij onkwetsbaar?

Mark Rutte is het prototype van de ondernemer die klagende klanten met een glimlach de deur uit weet te werken. Ook verschuilt zich achter zijn imposante voorgevel een klein bedrijf. Wat dat betreft is hij net Boorman uit Willem Elsschots beroemde roman Lijmen. Deze bracht op kastdeuren in zijn gang koperen borden aan met “Directie”, “Administratie”, “Redactie” en Kas” . Zo wekte hij de indruk  dat hij directeur generaal was van een belangrijk geïllustreerd blad, het Algemeen Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel, Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen. Allemaal decor!

De premier figureert graag als politiek leider van ‘s-lands grootste partij. Een blik op de meest recente Peilingwijzer leert echter dat hij maximaal op 26,5 tot 28,6 procent van de kiezers kan rekenen. Dat is 41 tot 45 zetels in de Tweede Kamer. Nog geen derde van het totaal. Afgelopen zondag peilde Maurice de Hond de VVD op 35 zetels. Momenteel bezet de partij er in de Tweede Kamer 32. Veel meer dan twee derde van de Nederlanders denkt er niet over VVD of Rutte te stemmen. Dat haalt zijn eenzame hoogte behoorlijk omlaag.

Historisch besef is in de hedendaagse politiek ver te zoeken. Op het Binnenhof gaat men er klakkeloos vanuit dat per traditie de grootste partij het voortouw mag nemen bij de formatie en ook de premier levert. Het een noch het ander wordt bevestigd door de parlementaire geschiedenis. Zulke tradities bestonden helemaal niet. Roemruchte premiers als Colijn en Drees waren toen ze aantraden, helemaal niet de leider van de grootste partij. Ze werden minister president omdat zij door hun opvattingen en het respect dat zij afdwongen de aangewezen persoon waren om het kabinet voor te zitten. Daardoor konden zij de harmonie garanderen die voor het functioneren van een coalitieregering naar Nederlandse stijl onontbeerlijk is.

De leider van de Katholieke Volkspartij (KVP) Carl Romme zag er ooit bewust van af het premierschap voor zijn partij op te eisen, juist omdat die de grootste was. Hij gunde die positie aan Drees van de PvdA omdat hij terecht dacht vanuit de kamer méér invloed te kunnen uitoefenen dan met een premier uit zijn eigen bloedgroep.

Wie weet ontstaat na de verkiezingen een politieke situatie, waarin de vorming van een Rutte IV minder wenselijk is. Er zal dan een coalitie worden gevormd met een premier uit een andere partij. Daarbij is het best mogelijk dat de VVD aan zo’n kabinet deelneemt op een manier die past bij de grootte van de fractie in de Tweede Kamer. Nogmaals: zónder Rutte al is het ook wel eens voorgekomen dat een premier in latere kabinetten genoegen nam met een gewone ministerspost. Dit was het geval met mr. Theo Heemskerk, een antirevolutionair, die ondanks deze achtergrond toch gold als het vleesgeworden “jolig christendom”.

Aan Nederland staan moeilijke tijden te wachten. De economie zal na het wegebben van de pandemie opnieuw moeten worden opgebouwd terwijl een volgend kabinet een aantal blokken aan het been heeft in de vorm van het toeslagenschandaal, de Groninger gasaffaire, de zorgcrisis, de woningnood en andere erfenissen van tien jaar Rutte.

Dan kan er maar beter geen Boorman-type in het Torentje zetelen. Laat je niet lijmen.

Voor het overige ben ik van mening dat de toeslagenaffaire niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen. Datzelfde geldt voor het schandaal van het Groninger gas.

Maak kort kennis met Boorman in de trailer van de verfilming van Lijmen en Het Been:

Lijmen het Been/ Boorman & Co -Trailer from Cineventura on Vimeo.