Waart er een spook door het Westen?

In een bevlogen toespraak van de 85-jarige Jan Terlouw in ‘De Wereld Draait Door’ schetste deze een in de samenleving ‘heersend wantrouwen’, waarbij hij de politici opriep tot authentiek handelen, de mensen tot vertrouwen en de jongeren het ‘niet langer te pikken’. Die rede was even het gesprek van de dag. Maar is er, zo vraag ik, in onze samenleving wel zo veel wantrouwen? Of wordt dat idee alleen maar gevoed door populistische politici die inspelen op angst, soms uitvergroot door de sociale media en is in Nederland het vertrouwen in democratische instituties en ook het onderling vertrouwen tussen burgers niet juist erg hoog? In Europa zelfs het hoogste, volgens Bert Wagendorp.

Ons aangepraat of niet – Ingo Peters, ooit commandant in een oorlog, voorspelt in een dik boek wel erg pessimistisch zelfs een wereldoorlog in 2020 – ik signaleer niettemin wel een mineurstemming. Leon Heuts van Filosofie Magazine spreekt van een ‘spook dat door het westen waart’, namelijk dat mensen de angst exploiterende verhalen van populisten gaan geloven, feiten en cijfers negerend. Reden dat zijn magazine deze maand als tegenweer vooral over de ‘kracht van verhalen’ gaat. Iets zoals de spirituele kracht van sprookjes of idem van mythen die vooral door Josef Campbell weer dichter bij ons zijn gebracht als antwoord op het raadsel van het leven. Bijvoorbeeld dat ieder van ons de held is die zijn eigen weg heeft te gaan, waarbij Ithaka minder belangrijk is dan de reis zelf.

Bewustzijn verruimen Hoe dan ook, het Filosofie Magazine onderbouwt in meerdere artikelen dat literatuur ons oefent in empathie, omdat we door te lezen het perspectief innemen van een ander en dus de wereld niet meer vanuit onze dagelijkse beslommeringen maar ‘vanuit de ander op een andere manier ‘ ervaren. Door je te verplaatsen in het verhaal van anderen schijn je, zegt Joke Hermsen, ook een beter begrip van jezelf te krijgen omdat het verhaal van een ander, waar je dan induikt net als bij een film, je bewustzijn verruimt en verbondenheid geeft, ja vervreemding kan opheffen. Een kind kun je na iets als opwinding vaak geen groter plezier doen dan het lezen van een sprookje of een kort verhaal.

Bewustzijnsverruiming? Is dat niet de evolutie in de school of het leerproces die/dat leven heet? ‘Spookstemming’ of niet, voor de meesten van ons lijkt er wel sprake van een versnelling in het leven. Socioloog Hartmut Rosa schreef dit jaar een boek over: ‘Leven in tijden van versnelling. Een pleidooi voor resonantie’. Die versnelling zou gejaagdheid, vervreemding en burnouts veroorzaken. Verre van leuk, maar dit ik zie dit nog niet als een reden voor cynisme, een eigentijds fenomeen, waar Peter Sloterdijk terecht een kritische studie aan wijdde, het typerend als een gebrek aan overgave en vertrouwen in het leven.

Gebrek aan overgave? Zitten we dan nog iets te veel in de angstemotie of gebrek aan zelfaanvaarding, omdat we ons laten wijs maken dat we slecht zijn, of zoals Willem de Ridder het uitdrukt: ‘het patroon van de mens deugt niet, of liever de mens denkt of gelooft dat hij niet deugt en dus deugt hij nergens voor’? Nee, we zitten veeleer in een evolutie met zo nu en dan een terugslag, door sociologen ‘backlash’ genoemd.

Zo’n terugslag is vervelend, zeker zoals nu het drama in Aleppo of de uit de hand lopende vluchtelingenstroom, maar het is goed ons dan tevens te realiseren, dat we – ik schreef er een essay over – , in een ‘cultuuromslag zitten naar een ander denken c.q. een ander bewustzijn’. Of zoals prinses Irene het in een lezing in A’dam uitdrukte, dat we leven in een ‘tijdperk dat ons uitdaagt nieuwe technische maar ook spirituele wegen te ontdekken om ons meer in harmonie te brengen met 1) de natuur en 2) ons innerlijk’.

Dat essay en ook dat citaat zijn opgenomen in m’n boek ‘Een Keizer Zonder Kleren, ken jeZelf, God als Kracht en het Dogma Voorbij’, ook hoe nader in te gaan op dat citaat, mede omdat de moderne mens vaak geen contact heeft met zijn innerlijk en daardoor eenzaam is.

Zie de situatie wel onder ogen maar doe, vraag ik, – hoe naar de oorlog in Syrie, de dramatische terugslag in Turkije qua democratie en andere crises ook zijn, inclusief het feit dat Trump in januari Obama gaat vervangen -, s.v.p. niet mee aan klagend defaitisme omdat, we sinds de kwantumfysica weten, je dan het negatieve voedt , ja dat alles wat we energie geven sterker wordt.

Duisternis is niet tegenovergestelde van licht, maar eerder de afwezigheid van licht. Als het donker is in een kelder, gaat de donkerte niet weg als je er over moppert, maar wel als je er via een kaars licht in brengt. Charles de Gaulle zei eens: ’De geschiedenis leert ons geen fatalisme, er zijn momenten waarop de wil van een handjevol vrije mensen de gevestigde orde doorbreekt en nieuwe wegen opent.’  Bovendien leert onderzoek van onder andere Steven Pinker, die oorlogen en ook (criminele en lust-) moorden in steden vanaf de middeleeuwen in kaart bracht, dat we nu ‘in de meest vreedzame tijd van ooit’ leven. Idem van SIPRI, dat er in 1990 globaal gezien nog 26 oorlogen waren en nu 11 en zelfs de dood door terrorisme in 60 jaar afnam van 22 naar 1,5 per 100.000, dat de kindersterfte na 1990 met 50 % afnam , het aantal democratieën in de wereld nu 87 is tegen 30 zo’n veertig jaar terug en de positie van de vrouw en de gekleurde mens nog nooit zo goed was.

Het lijkt een paradox, omdat onze perceptie vaak zo anders is. Niettemin wijst alles op een gestage evolutie die gaande is in positieve zin. Niet dat we er al zijn, elke oorlog of moord is er een te veel, maar niettemin. De feiten geven hoe dan ook geen grond voor de opinie dat er een spook door het westen waart, hooguit dat de evolutie even wat lijkt te haperen hier en daar.

Het bijzondere is bovendien, dat de mens vandaag zich er meer en meer bewust van wordt, dat hij als persoon door zijn energie een positieve bijdrage kan geven in deze. Door de ontdekking, mede vanuit de kwantumfysica, dat er een weerkaatsend energieveld rondom ons is, kan hij als individu door zijn uitstraling, dus ook door woorden en gedachten, die evolutie helend helpen bevorderen. Toen bij Gandhi ooit studenten kwamen klagen, was zijn antwoord: ‘wees zelf s.v.p. de verandering die jullie voorstaan’. Innerlijk veranderen en blij worden, om zo positieve energie te kunnen uitstralen.