Wat is vrije wil?

Bestaat de vrije wil wel? Zenuwdeskundigen hebben op basis van een reeks onderzoeken sterke twijfel of er wel zoiets is dat in ons hoofd beslissingen neemt. Filosofen, psychologen en theologen trekken die conclusies echter in twijfel. Die kunnen wel ophouden. Hun hele bestaan is op die vrije wil gebaseerd. De mens is volgens hen meer dan een stel losse zenuwreacties, maar het is moeilijk om de argumenten van neurowetenschappers te weerleggen. Er is nu hulp uit onverwachte hoek. Neurodeskundigen zelf komen met een verklaring om de twee kampen tevreden te stellen. Ja, als er iets als een vrije wil is, dan komt die waarschijnlijk door de achtergrondruis die in het zenuwstelsel zit.

De gedachte dat de vrije wil niet bestaat is gebaseerd op het onderzoek van Libet uit 1970. Hij ontdekte dat de proefpersonen die moesten reageren op prikkels uit de buitenwereld al gereageerd hadden voordat de informatie over de prikkel in de grijze schors (waar we ons dingen bewust worden) terecht kwam. De mens heeft dus helemaal geen vrije wil nodig. Die redt het wel zonder.

Dominee Op hoeveel prikkels moet je ook reageren per minuut? Als dat allemaal verwerkt moet worden, er over nagedacht moet worden, dan ben je altijd te laat met reageren en zou de mens al lang zijn uitgestorven. Het merendeel moet automatisch en snel verlopen. Maar leg dat maar eens uit aan de dominee. Die gelooft dat als je de juiste keuzes maakt je recht hebt op de hemel. En wat zou de rechter moeten doen? Je hebt iemand een klap gegeven en als dat niet uit vrije wil gebeurd is, dan kan die je bijna niet veroordelen. Het moet dus heel wat ingewikkelder in elkaar zitten.

Ingewikkeld is het leven zeker en simpele modellen van hoe de hersenen daarop reageren volstaan niet. Een zenuwstelsel zit dan ook heel wat ingewikkelder in elkaar dan een systeem van simpele prikkelverwerking. Er zijn vele evenwichten die bepalend zijn bij het doorlaten van zenuwprikkels en er zijn allerlei centra waar iets gebeurt, maar in ingewikkelder situaties gaat het meestal om activiteit in meerdere delen van de hersenen en bepaalt de capaciteit van de verbindingen in je hersenen wat je kan. Mensen hebben van alle diersoorten ook de meeste witte massa in de hersenen: het is wit van de beschermende omhulsels van de verbindingsbanen.

Succes En nu dat nieuwe onderzoek. De beslissingen die proefpersonen namen konden voorspeld worden aan de hand van de achtergrondruis in de hersenen, de vrije golven die in het zenuwstelsel kunnen worden geregistreerd. Wat we goed deden waardoor we succes hadden en de fouten die we gemaakt hebben zouden dus verband houden met die ruis. Er is een hoop meer onderzoek nodig om deze nieuwe suggesties een plaats te geven.

Waar wordt die ruis precies door bepaald? Is dat het verhaal dat we over onszelf vertellen over wie we denken wie we zijn? Is ons ego de ruis, een hoeveelheid zenuwsignalen die nog een beetje door onze hersenen gonzen, restanten van onze geschiedenis?

Maar laat ik niet doordraven met fantaseren. Het onderzoek zegt alleen maar dat het raadsel van de vrije wil misschien verklaarbaar is. Ruis.

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop elke dag een Gezond Weetje van de Dag:  klik hier voor een overzicht