Wat mij niet bevalt aan deze tijd

Gisteren probeerde ik mijn broer duidelijk te maken wat mij niet bevalt aan deze tijd. Ik moest er toen aan denken, hoe Marten Putman, de roemruchte directeur van de Vlaardingse Stadsgehoorzaal mij bij een van zijn laatste projecten betrok. Nog geen jaar later zou hij door Patrick Kluivert worden doodgereden.

Marten wilde in 1995 vijftig jaar bevrijding vieren met een grote musicalachtige  voorstelling, maar – zei hij – op een vergadering met alle betrokkenen, het moest gaan over de periode na de oorlog, niet over de bezetting. Iedereen kreeg tegenwoordig een sik van de bezetting.

Ik begon aan een opzet. Als een voorstelling een halve eeuw moet bestrijken dan kom je moeilijk om een soort verteller heen. De stad Vlaardingen was sinds de bevrijding sterk veranderd, bedacht ik mij. In 1945 overheerste het orthodoxe protestantisme. Een halve eeuw later was een groot deel van de Vlaardingers niet meer met het geloof bezig, maar wel met consumeren. De stad was libertijns geworden. Ik dacht aan de strenge God van Nederland, zoals de schrijver Nescio die heeft neergezet en besloot van Hem de verteller te maken.

Hij zou hoog boven de spelers in de nok van het theater commentaar geven op de gebeurtenissen en naarmate de tijd voortschreed, werd hij milder, vrijzinniger,  toleranter.  Titel van het musicalachtig geheel: de God van Vlaardingen. Het idee viel goed en het idee viel slecht. De echte oude Vlaardingers in het team van Marten Putman, fronsten het voorhoofd. Het was natuurlijk heel leuk en het klopte allemaal wel, maar Vlaardingen telde toch nog veel behoorlijk rechtzinnige protestanten die een titel als  “De God van Vlaardingen” blasfemie zouden noemen. Dat kon je die mensen niet aandoen. Ik kwam ineens op een idee. “Als we het nou “De Geest van Vlaardingen” noemen in plaats van “De God van Vlaardingen”. De echte Vlaardingers dachten dat de Gereformeerde Bond en aanverwante groeperingen hier wel mee zouden kunnen leven. Zo werd het “de Geest van Vlaardingen”. Er was, dacht ik in de bus naar huis, ook geen enkele reden om die vrome mensen verdriet te doen. Bovendien leverde de Geest van Vlaardingen een woordspeling op die precies weergaf wat ik bedoelde. Wat maakte het verder uit, Geest of God, als de persoonlijkheid maar dezelfde bleef. Dat vertelde ik aan mijn broer. “Moet je nagaan wat er tegenwoordig zou gebeuren”, zei ik, “Het huis was te klein geweest. De scheiding van kerk en staat! Gemeente Vlaardingen (want die betaalde) laat zich door de zwarte kousen censureren! De zaken zouden vandaag de dag onmiddellijk op scherp worden gezet. Op scherp, want vandaag de dag domineren de scherpslijpers het debat. Vroeger zaten zij aan de randen van de opinievorming, maar nu spelen zij de hoofdrol”. Op een gemoedelijke bijeenkomst vonden wij een praktische oplossing. We hadden mensen in hun geloofsovertuiging kunnen raken, maar we hoefden dat niet en we deden het ook niet. We kwamen eruit zonder grote woorden. We kwamen niet als kemphanen tegenover elkaar te staan. Wij hadden geen grote woorden nodig. Wij gedroegen ons als beschaafde mensen. En uiteindelijk kwam er een mooie voorstelling van. Tegenwoordig bestaat daarvoor nog maar weinig ruimte. Dat komt omdat de scherpslijpers het debat domineren en de redelijkheid het onderspit moet delven. Dat is wat mij niet bevalt aan deze tijd.