Wat Occupy belichaamt

Dit weekend voert een uit de Occupy-beweging voortgekomen tak met de naam ‘Occupy Campaign’ actie in onder meer de Jan van Galenbuurt in Amsterdam. Dat gebeurt naar Amerikaans model: met folders, banners, een huis aan huis team en een phonebank. Zie: www.occupycampaign.nl. Joop publiceert een aantal teksten van betrokkenen over Occupy, over de maanden op Beursplein, de doelstellingen van de Occupy beweging, dilemma’s en scenario’s voor de toekomst. Hier Samuel Vriezen over de betekenis van het woord Occupy.

De vraag is vaak gehoord de laatste jaren: hoe komt het toch dat burgers zich zo weinig verbonden voelen met de politiek? En dat terwijl politici de wijken niet uit te slaan zijn om in gesprek te gaan met burgers, en zij ook nog zo nauwgezet hun plannen laten doorrekenen door het CPB, zodat iedere burger met wetenschappelijke precisie kan bepalen welk programma het beste bij hem of haar past. En waarom, te midden van al die zorgvuldige politieke redelijkheid, blijken er zoveel burgers te stemmen op een partij van schoften met lak aan parlementaire redelijkheid? Kortom, waarom heeft de Staat zo weinig moreel gezag?

Die vragen zijn het spiegelbeeld van de kritiek die de Occupy-beweging tot dusver heeft ondergaan. De Occupy-beweging wordt verweten geen echte, serieuze politieke te bedrijven, om haar weigering een programma te presenteren met rationele beleidsalternatieven die overheden zouden kunnen implementeren. In plaats daarvan kiest Occupy voor programmatische incoherentie. In de ogen van haar critici is dit een manier om politieke verantwoordelijkheid te ontlopen. Toch wordt het woord ’Occupy’ vaak gebruikt in publieke discussies over politiek, en dit heeft ervoor gezorgd dat belangrijke andere accenten op konden duiken in de agenda van het publieke debat. Het lijkt erop dat Occupy wel degelijk politieke invloed heeft, al is het niet direct. Hoe is dat te begrijpen?

Het klimaat van wat er politiek normaal is verordonneert wat voor politiek er überhaupt mogelijk is. Wie een coherente politieke agenda presenteert, een programma dat in detail voorschrijft hoe we de knoppen van het Staatsapparaat moeten bedienen, opereert dan ook per definitie reeds binnen dit gebied van het politiek mogelijke. In onze tijd en ons werelddeel houdt dit een basale aanvaarding in van het parlementaire kapitalisme. Dat wil zeggen, op nationaal niveau bestuur door een parlementaire democratie, op internationaal niveau bestuur middels systemen van verdragen, en daarboven nog de volkomen  autonome macht van het internationale kapitaal dat zich aan geen enkele wet of regel iets gelegen wenst te laten.

Dit systeem wordt normaliter gezien als het best mogelijke (of “minst erge”) systeem dat er bestaat. Maar wie dit aanvaardt, aanvaardt daarmee meteen ook een enorme berg structurele problemen. Een deel daarvan heeft te maken met de boven alle wet verheven positie van de high finance en de multinationals, die de kracht hebben om elk rechtssysteem af te troeven,  juist doordat er wereldwijd geen grens aan ze wordt gesteld, en zij daardoor de vrije hand krijgen om overal ter wereld de grofste ongelijkheden af te dwingen. Een tweede klasse van problemen heeft te maken met het internationale stelsel van natiestaten, dat te zwak is om problemen van universeel belang aan te pakken, en dat de vrije circulatie stimuleert van sommigen (de burgers van rijke landen) en tegelijk die van anderen (de burgers van arme landen) wil inperken, en dat zelfs als bijeffect individuen produceert die helemaal geen nationaliteit hebben (en daarmee niet eens een formeel bestaan binnen het systeem, de zogeheten ‘illegalen’). Een derde groep problemen speelt rond de machteloosheid van de burgers binnen de parlementaire democratie, die moeten meemaken dat hen allerhande beleid door de strot wordt geduwd en als onvermijdelijk verkocht wordt door precies de mensen waar ze op gestemd hadden, waardoor verkiezingen weinig meer worden dan een instrument om burgers medeplichtig te maken aan hun eigen machteloosheid. Deze problemen zijn stuk voor stuk onaanvaardbaar. En daarmee is ook het politieke systeem dat deze problemen voortbrengt onaanvaardbaar.

Al deze politieke problemen raken direct aan de grondslagen van het normale politieke bedrijf. Precies daarom moeten de antwoorden op die problemen de grenzen van dat bedrijf overstijgen. Het is om die reden niet mogelijk om een coherent “programma” voor de noodzakelijke politieke actie te formuleren, als het gebruik moet maken van de bestaande middelen van de Staat, en dus is het structureel onmogelijk om een direct begrijpelijke, coherente en alomvattende politiek te verwoorden die deze problemen aankan. In plaats daarvan moet een alternatieve politiek zich richten op afzonderlijke problemen en proberen om deze zo consistent mogelijk te behandelen, probleem voor probleem, in overeenstemming met hogere politieke principes waar binnen het huidige politieke bedrijf niet eens woorden voor bestaan.

Zulke hogere politieke principes zijn dus niet volledig en scherp representeerbaar zoals Staatsbeleid dat wel kan zijn. Je zou kunnen zeggen dat die principes niet eens bestaan. Maar het is niets minder dan een noodzaak dat ze bestaan, anders bestaat er überhaupt geen menselijke hoop. Niet het bestaan van deze principes zelf is waarheid, maar wel de noodzaak van hun bestaan, en alle mensen zijn liefhebbers van de waarheid. Zodoende zijn die onrepresenteerbare politieke principes het voorwerp van menselijk politiek verlangen.  Het begrip ‘Occupy’ verwijst naar dit onuitspreekbare verlangen.

Dat is waarom de Occupy-beweging geen programma nodig heeft om politiek effect te kunnen hebben. En dat is ook waarom ze geen consistente theorie nodig heeft, geen precieze analyse, geen alomvattend vertoog over de wereld en hoe die eigenlijk zou moeten worden bestuurd. Occupy werkte zonder partijlijn, omdat ze met haar bestaan wil wijzen op dit onuitsprekelijke verlangen naar een onrepresenteerbare politiek. Die principes kunnen dan misschien niet worden gerepresenteerd, maar binnen Occupy blijkt er wel degelijk een impliciete algemene consensus te bestaan over een brede waaier aan kwesties (rondom de vergroeiing van de banken en de staat bijvoorbeeld, maar ook over de noodzaak de democratie opnieuw uit te vinden en het belang van publiek, openbaar en transparant politiek debat). Deze alternatieve politiek is misschien nog niet formeel uiteengezet, maar het bestaan van het politieke verlangen doet wel de pijnlijke grenzen van het normale politieke bedrijf helder en duidelijk oplichten.

Zo werkt Occupy als een leeg scherm waarop iedere buitenstaander zijn of haar eigen stilzwijgende en onuitsprekelijke politieke verlangen kan projecteren – juist omdat aan de basis een gedeeld verlangen bestaat naar een soort rechtvaardigheid die de Staat niet langer weet te leveren. De veronderstelde incoherentie van Occupy werkte dus eigenlijk als een negatief spiegelbeeld voor de verstikkende coherentie van de Staatspolitiek. Politici en commentatoren die normaliter niet beschikken over de woorden om glashard een andere politiek mee te eisen kunnen nu het woord ‘Occupy’ gebruiken om op zijn minst te verwijzen naar zulke eisen, en ook als ze zo nog geen werkelijke, volledig uitgetekende alternatieven voor weten te stellen kunnen zij er nu wel de noodzaak voor aanduiden: er is nu een woord dat het verlangen terug in de publieke discussie plaatst.

De rol van Occupy is niet om een programma uit te zetten voor de Staat, maar om lichaam te geven aan een onmogelijk politiek verlangen dat het politieke landschap zal omploegen. De beweging doet dit door een gemeenschap zichtbaar te maken die bereid is om zichzelf neer te zetten als probleem dat de Staat niet kan oplossen. Er kunnen kennelijk nu collectieven bestaan met namen die de Staat niet kan duiden. Daarmee dagen zij de dichtgespijkerde maar onaanvaardbare coherentie van het politieke geheel uit. Zij belichamen uw verlangen naar andere politiek.

Bekijk hier de Occupy Campaign website