Wat vind jij nou van die vluchtelingen?

“Wat vind jij nou van die vluchtelingen?”, een korte vraag over een heikel onderwerp. Ik krijg die regelmatig gesteld, een antwoord daarop is voor mij niet even snel te geven. Het levert vaak interessante gesprekken op, vol met nuance en begrip. Hierbij zet ik het even in tekst, altijd handig.

Voor je het verspreidt of reageert, lees het eerst helemaal als je wilt weten waarom mijn mening is zoals die is. De huidige problemen met asielzoekers spelen zich af op meerdere vlakken: internationaal, nationaal en lokaal. Maar laat ik bij het begin beginnen.

Asielzoekers? Vluchtelingen? Statushouders? Migranten? Allereerst even voor de duidelijkheid: een migrant is iemand die van het ene naar het andere land verhuist, om wat voor reden dan ook. Een asielzoeker is iemand die ‘asiel aanvraagt ter bescherming’ en zich daarmee beroept op het Vluchtelingenverdrag, gemaakt als antwoord op de enorme vluchtelingenstromen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bijna 150 landen hebben dat verdrag ondertekend. Een vluchteling is iemand die volgens die regels ook daadwerkelijk asiel verdient en die wordt daarmee een statushouder oftewel vergunninghouder. Zij krijgen een tijdelijke verblijfsvergunning die elk jaar kan worden ingetrokken als blijkt dat het thuisland veilig is. Is het land na 5 jaar nog niet veilig, dan kan je een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd aanvragen en je eventueel naturaliseren : de Nederlandse nationaliteit verkrijgen. Uit de praktijk weten we dat een flink percentage na verloop van tijd terug gaat als het mogelijk is.

Ergens asiel aanvragen is een recht , en staat dus voor iedereen vrij om te doen. Asiel toegekend krijgen is afhankelijk van een strikte set aan regels en het bekijken of je daar aan voldoet gebeurt in de asielprocedure. Wie in Nederland aankomt of aan de grens staat en zegt dat hij asiel aan wil vragen, heeft het recht dat te doen en onze overheid moet zo’n aanvraag in behandeling nemen. Feitelijk is de manier waarop je aankomt niet van belang, sommige landen kom je namelijk via de officiële kanalen niet uit, dus een ‘illegale grensoversteek’ met het doel om asiel aan te vragen, is tevens geaccepteerd.

Behalve het vluchtelingenverdrag hebben de landen van de Europese Unie nog wat extra afspraken gemaakt, namelijk dat je maar in één land tegelijkertijd asiel mag aanvragen en dat moet in het eerste land waar je aankomt. Binnen de Europese Unie is er namelijk geen grenscontrole meer en is het zicht op wie waar uithangt weg. Feitelijk heeft de EU dus niet gecontroleerde binnengrenzen en gecontroleerde buitengrenzen bij Spanje, Italië, Griekenland etc.

Wat belangrijk is om te weten: het Vluchtelingenverdrag is er voor bedoeld om mensen (die voldoen aan de regels voor bescherming) de kans te geven om veilig en onder juridische bescherming een normaal menswaardig bestaan op te bouwen. Ergens in een kamp zitten zonder perspectief, zonder onderwijs of wat dan ook is geen bescherming zoals beschreven in het door Nederland ondertekende verdrag.

Asielzoekers binnen en buiten Europa Dan nu de huidige asielzoekersstromen naar Europa. Zoals iedereen wel weet komen er asielzoekers via gevaarlijke gammele boten, via lange looproutes en wordt er gesmokkeld met vrachtwagens. Al deze reizen brengen grote risico’s met zich mee en zijn ook nog eens heel erg prijzig.

Een veel gestelde vraag is ‘waarom nemen ze zulke gevaarlijke routes?’ Een eenvoudig antwoord daarop: “omdat Europa het onmogelijk heeft gemaakt om simpelweg het vliegtuig of de boot te pakken.” Jazeker, realiseer je even dat door middel van wetgeving het feitelijk onmogelijk is voor iemand uit bijvoorbeeld Syrië, het vliegtuig te pakken naar Amsterdam, Londen, Oslo of waar dan ook in Europa, om vervolgens asiel aan te vragen. Zie deze video-uitleg van de Gapminder Foundation. Op een veilige manier asiel aanvragen bij een Nederlandse ambassade in het buitenland? Dat kan ook al lang niet meer.

Er zit voor asielzoekers dus niets anders op dan via boten, vrachtwagens, trein of te voet de tocht te maken om Europa in te komen. Dit levert uiteraard plekken op waar heel veel asielzoekers aankomen en plekken waar ze nauwelijks aankomen. Met een boot naar Groot-Brittannië, bijvoorbeeld, is niet te doen. Van Turkije naar Griekenland wel.

Europa heeft dus nogal wat drempels opgeworpen, het lijkt vooral bezig te zijn met het niet willen uitvoeren van een door haarzelf ondertekend verdrag.

Internationaal Op relatief veilige plekken in Syrië zijn de omstandigheden vaak enorm slecht: kampen zijn overvol, krijgen veel te weinig middelen,  voedsel of water van hulporganisaties, worden geraakt door bombardementen van het Syrische of buitenlandse regimes, of dreigen onder de voet te worden gelopen door meerdere vechtende partijen, waaronder uiteraard IS.

Inmiddels kent iedereen wel de cijfers van de landen rondom Syrië: in Libanon is 1 op de 5 inwoners een vluchteling, Turkije heeft 2,5 miljoen Syriërs over de vloer en Jordanië herbergt er nog eens ruim 635.000. Het zijn enorme aantallen. En dan hebben we het nog niet eens over andere landen waar mensen wegvluchten, zoals Irak, Afghanistan of Eritrea.

Veel van de Syriërs in Turkije hebben al hun spaargeld opgemaakt aan de huur voor een appartementje, in de hoop de oorlog uit te zitten. De hoop is tevergeefs gebleken. Vervolgens komen ze terecht in een (slecht georganiseerd) kamp, of werken er zwart (toegang tot legale arbeid was er tot voor kort niet), uitbuiting ligt op de loer. Als Syriër kan je in Turkije  geen asiel aanvragen. We weten zelfs dat Turkije Syriërs terugstuurt naar onveilig gebied. Mensen besluiten dus alsnog verder te reizen, weg van de overvolle regio, in de hoop ergens wel verder te kunnen gaan met hun leven, wat al geruime tijd op pauze staat. Veel mensen maken dan de reis naar Griekenland om Europa in te komen.

Nu weten we allemaal dat Griekenland het al jaren economisch zwaar heeft en naast Griekenland heeft ook Italië herhaaldelijk om meer hulp gevraagd bij de opvang van asielzoekers, niet alleen in 2015, maar ook al ver daarvoor. Dit zijn de landen die vanwege de eerder genoemde restricties zo’n beetje de volledige asielzoekersstroom moeten verwerken, waarbij de eerste hulp geboden moet worden op kleine eilandjes. In de praktijk doen ze dat maar ten dele, als mensen op de trein springen voordat ze zich registreren, dan vinden de Italianen dat ook goed: als ze ergens anders asiel aanvragen, hoeft Italië dat niet meer te verwerken en mensen te huisvesten.

Wie verder Europa in trekt, kan zich vervolgens in een ander land aanmelden om asiel aan te vragen, dat haalt in ieder geval de toenemende druk bij Italië en Griekenland weg. Het probleem is dan wel dat het zicht op de binnenkomende mensen verdwijnt: ze reizen op eigen houtje verder en dienen zich ergens vrijwillig te melden.

Het mag duidelijk zijn dat de huidige Europese aanpak niet bepaald zaligmakend is: aanmeldingen zijn ondoorzichtig, er is geen koppeling van systemen, geen eerlijke verdeling van mensen die Europa binnenkomen en er zijn zelfs landen die scheiden op religie van de binnenkomende mensen.

Nationaal Van de vele asielzoekers die Europa binnenkomen, komt er een klein gedeelte naar Nederland. Dat we het gevoel hebben overspoeld te worden en allerlei noodopvang en zelfs 72-uurs crisisopvang moeten inrichten, is eigenlijk vreemd. Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) is een groei-krimp organisatie: er komen niet altijd even veel asielzoekers naar Nederland. Logisch. Maar dat er vrij recent nog locaties zijn gesloten, terwijl de burgeroorlog in Syrië voortduurde en de druk op de omringende landen steeds groter werd, is natuurlijk ‘nogal’ een inschattingsfout. Als deze locaties nog zouden bestaan, konden daar probleemloos mensen tijdelijk gehuisvest worden.

Maar nu zitten we dus met de situatie dat er in Nederland, gezien de wat snelle toename van het aantal asielzoekers, rap nieuwe opvangplaatsen geregeld moeten worden. En die opdracht krijgen gemeenten dan ook mee van de landelijke overheid.

Vreemd genoeg lijkt onze regering er vooral mee bezig te zijn om elk draagvlak wat er is kapot te krijgen. Er zijn geregeld uitermate vreemde en onjuiste uitspraken door mensen van regeringspartijen, met welk doel? Het is meehuilen met de ongeïnformeerde wolven in het bos. Van deze bestuurders mogen we verwachten dat ze goed op de hoogte zijn en dat ze de rechten van anderen en de daaraan verbonden plichten voor ons, fatsoenlijk uitleggen en uitdragen. We zijn een krachtige flexibele rechtsstaat, die we niet zomaar op de schop moeten gooien. Het negeren of zelfs afpakken van iemands rechten is een stap die je niet moet willen zetten.

Er willen niet minder mensen weg van oorlog en uitzichtloosheid, er zijn niet plotsklaps minder asielzoekers in Nederland als de opvang nog soberder wordt. Wat ga je eigenlijk weglaten om dit voor elkaar te krijgen? De dekens? De verwarming alleen aan tussen 10 en 12?

Nee, de asielzoekers zijn in dit land en maken gebruik van hun rechten die onze overheid ze gegeven heeft. De landelijke overheid dient deze taak dus uit te voeren en daarbij de lokale overheden te ondersteunen in plaats van te ondermijnen.

Lokaal En zo komen we dus op lokaal beleid. Op verschillende plekken in Nederland levert dit problemen op, op in de meeste gevallen gelukkig niet , er zijn genoeg mensen die echt wel begrijpen wat nodig is. Opvallend: op de plekken waar al een azc heeft gezeten, verloopt het doorgaans zonder gemor. Mensen zijn bekend met de situatie, weten dat het allemaal zo’n vaart niet loopt. Sterker nog, de lokale ondernemers en anderen pikken vaak een graantje mee van de toeloop en extra banen, een dorpshuis wordt actiever en mensen komen vlot in contact met omwonenden. In het kleine dorpje Onnen , bijvoorbeeld, zijn de lijntjes kort en staat men positief tegenover de nieuwkomers.

Maar er zijn ook plekken waar het wel mis gaat, waar mensen zich bang laten maken door berichten op Facebook of Twitter. Terwijl die berichten doorgaans niet kloppen , compleet nep zijn zelfs. Hoe je als gemeente met die angsten om moet gaan? Dat is lastig: uit cijfers blijkt geen reëel gevaar , maar er zijn wel gevoelens van onrust en bepaalde politici wakkeren deze ook nog eens aan. En we moeten niet doen alsof er nooit iets kan gebeuren, dat kan overal en de veiligheid ‘garanderen’ kan niemand, nergens. Maar met overdrijving is niemand geholpen , dat vergroot angsten, werkt onwil en onrust in de hand en tot welke excessen dat kan leiden  hebben we inmiddels gezien.

Bijkomend nadeel is dat mensen menen dat burgemeesters, raadsleden, ambtenaren en de pers ‘liegen en toch nooit luisteren’. Want wat op Facebook staat is waar, en gefundeerde cijfers niet. Het tegengestelde is uiteraard het geval: raadsleden luisteren wel degelijk. Ze lezen zich in, nemen contact op met andere gemeentebesturen, weten welke internationale, landelijke en regionale belangen er spelen, gaan op bezoek bij azc’s , overwegen wat de gevolgen zijn bij het weigeren van wat nodig is, kijken naar geschikte locaties en naar de belangen van omwonenden, nemen de uitgangspunten van hun politieke partij in overweging en proberen op grond van al deze zaken een afgewogen oordeel te vellen. Ongeacht de uitkomst: er zullen mensen zijn die het daarmee oneens zijn, om vervolgens te claimen dat er niet naar hen geluisterd wordt.

Conclusie Het mag duidelijk zijn: ik heb onze rechtsstaat hoog zitten.  Het consistent uitvoeren en vasthouden is één van onze belangrijkste waarden. Rechten gooi je niet overboord op een moment dat het lastig wordt als iemand er gebruik van maakt, nee, dan zorg je ervoor dat je leert van je fouten en dat je het vervolgens beter gaat doen.

Als SP’er sta ik voor drie belangrijke uitgangspunten:

Met deze uitgangspunten in mijn achterhoofd kan ik niet tegen de opvang van asielzoekers zijn, ten eerste is het hun recht hier te zijn, ten tweede is het normaal een menswaardig bestaan te willen, ten derde ben ik van mening dat een Europa, met haar 508 miljoen inwoners , toch zeker in staat moet zijn om de huidige vluchtelingenstromen in goede banen te kunnen leiden. Het is een kwestie van politieke wil, van leiding geven, een richting kiezen: Europa zal er samen de schouders onder moeten zetten, we moeten solidair zijn met elkaar en met ‘de regio’ rond de brandhaarden vlak bij ons, vele handen maken licht werk. Dit laten door etteren en negeren zal juist meer instabiliteit veroorzaken , met alle gevolgen van dien.

Empathie voelen voor asielzoekers is geen kwestie van ‘zoveel mogelijk vluchtelingen hierheen willen halen’, iedereen begrijpt dat er een maximum is aan wat Nederland kan verwerken. Wat dat maximum is, dat weet niemand, er is geen eenvoudig antwoord op. Wie meent dat er in Nederland andere problemen zijn die ook opgelost moeten worden, zal ik de hand schudden: daar zijn we het roerend over eens. Ik schreef er eerder al over en niemand moet ‘ wegkijken ‘ bij problemen.

En uiteraard vind ik dat mensen die misbruik maken van het asielrecht terug moeten naar het land van herkomst. Voor mensen die hier komen voor werk, of om andere redenen hier naartoe willen migreren, bestaan andere regels. Maar let wel: daar hebben we dus onze asielprocedure voor.

De eerste verandering in aanpak zal vanuit Europa moeten komen, en dan niet het onwettelijke ondoordachte ‘ plan Samsom ‘, nee, bedenk samen iets goeds. Een plan waarmee mensen veilig asiel aan kunnen vragen, waarbij internationaal wordt samengewerkt vanuit een besef van solidariteit en de wil om het probleem op te lossen in plaats van bij de buurman over de schutting te gooien. Wie weet is het plan van ALDE wel beter, ik zie verschillende mensen die verstand hebben van asielrecht er in ieder geval enthousiast over zijn.

Kies de goede oplossing en kies de juiste kant.