Weg met het achterhaalde centraal eindexamen

De Cito-stress is weer bijna achter de rug. Voor een jaar. De hype rondom het belangrijkste toetsmoment van basisschoolleerlingen zal binnenkort wellicht nog een laatste stuiptrekking gaan ondervinden, in de vorm van ontevreden ouders die de objectiviteit van de leerkracht in twijfel trekken. De scoringsdrang is immers tot ongekende hoogten opgestuwd door een kabinet dat toetsen en excelleren indoctrineert als waarheid. Een lage Cito-score én dito advies staan gelijk aan falen. Een deceptie voor een kind, dat helemaal (nog) niet bezig zou moeten zijn met dergelijke druk, statistieken en statustieken.

Slechts enkele weken later volgt de nationale toetsbeproeving van bekwaamheid voor alle eindexamenkandidaten in het voortgezet onderwijs. Ook hierbij worden de leerlingen weer onnodig door dezelfde cognitieve trechter gehaald, terwijl ze op afgemeten afstand achter elkaar in lange rijen de gymzalen voor enkele weken bevolken. Een principe dat inmiddels bijna een eeuw lang wordt gehandhaafd, sinds de invoering van de gecentraliseerde eindexamens in ons land. Op deze manier denkt men nog steeds objectief – en dus eerlijk en betrouwbaar! – te kunnen bepalen wat het niveau van een leerling is, ongeacht de afkomst of achtergrond.

Wat dat betreft was het vernieuwde onderwijscurriculum, van Platform Onderwijs 2032, een lichtpuntje in het ouderwetse en dominante beleid der eindtoetsing. Hierin stond onder andere te lezen dat ‘een heroriëntatie op de huidige manier van toetsen en examineren cruciaal is om de beoogde visie op toekomstgericht onderwijs in de praktijk te brengen.’ Dit komt neer op een veranderende blik op de toekomst, wanneer we het hebben over de eindtoetsen/examens, waarvan de inhoud nu te veel gericht is op een eenzijdig streven naar succes tijdens de landelijke toetsmomenten. Hierbij zou nu nog overmatig worden ingezet op het standaard afnemen van een overvloed aan tijdelijk parate kennis en feiten.

De vraag is of we met dit gegeven onszelf mogen gaan losweken uit het keurslijf dat centrale eindtoetsing heet? Nederland is namelijk één van de weinige landen waar men centrale toetsing halsstarrig op een voetstuk heeft staan.

Zo hebben onze zuiderburen geen centrale eindexamens aan het eind van een opleiding maar een vast aantal periodes in een schooljaar van toetsing gedurende hun gehele schoolcarrière. Deze (eind)toetsen worden niet opgesteld door de staat, zoals in ons land, maar door de docenten zelf. Hiermee slaan ze twee vliegen in één klap: het biedt de leerlingen meer structuur en rust, waardoor de druk afneemt en de prestaties zullen toenemen. Daarnaast stijgt het aanzien van de leerkrachten, doordat ze geen marionettenpop zijn van de regering en hun autonomie mogen verwezenlijken.

Een ander voorbeeld is Finland, waar de leerlingen maar in vier vakken (waaronder Fins, Engels en wiskunde) eindexamen hoeven te doen om toegang te krijgen tot de universiteit. En als het dan al allemaal zo nodig ‘centraal’ moet gebeuren, waarom dan de ‘laatste proefwerkwe(e)k(en) van de middelbare school’ – want zo kun je ze ook zien – zo zwaar laten meetellen?

Het veronderstelde toekomstgerichte en persoonlijke leren zal nog een lange weg te gaan hebben wanneer we geen korte metten durven te maken met de centrale eindtoetsing. Want het streven naar gelijkheid en kwaliteit staat niet gelijk aan het afnemen van ‘eenheidsworsttoetsen’, waarbij onder grote druk gepresteerd moet worden. Wel aan een klimaat waarin individuele belangen en talenten beter aan de oppervlakte kunnen en mogen komen. Ongeacht op welk niveau.