Weg van Europa

Het is 25 jaar geleden dat de Muur viel en 11 jaar geleden dat Hongarije lid werd van de Europese Unie en nu wordt er een nieuwe muur gebouwd aan onze grens en was de afstand van ons land tot Europa nooit eerder zo duidelijk. We hebben onze herinneringen aan het IJzeren Gordijn, zoals we ook geweldige verhalen hebben over het verlangen naar Europa, waar we tijden deel van wilden zijn maar dat nooit konden.

De metafoor van de u-bocht, die we lijken te maken, werd gebruikt door de briljante Hongaarse econoom János Kornai toen hij de verschillende kenmerken van het huidige politiek bewind, dat sinds 2010 alle mogelijke verkiezingen won, analyseerde. De radicale ommekeer manifesteert zich in de vervreemding van de markteconomie, in de centralisatie van macht, in het strenge toezicht van de overheid op de media, in de politieke invloed bij de rechtbanken, inclusief het Hooggerechtshof. Het maatschappelijk middenveld is de oorlog verklaard en de onafhankelijkheid van cultuur, kunst en onderwijs wordt voortdurend bedreigd.

De morele u-bocht werd pijnlijk duidelijk tijdens de huidige vluchtelingencrisis, een verschijnsel waar Hongarije een lange geschiedenis mee heeft. We zien beelden die we kennen uit ons eigen verleden, van kinderen achter prikkeldraad, huilende families die bescherming zoeken, gewapende mannen die vrouwen en kinderen in bedwang houden, treinladingen met onschuldige mensen die richting onbekende bestemmingen gaan. Een vrachtwagen met Hongaars kenteken werd geopend in Oostenrijk en bevatte 71 lichamen die de verstikkingsdood waren gestorven. Een modieus geklede jonge vrouw schopte kinderen en tackelde een vader met zijn kind in de armen toen ze trachtten te ontsnappen. Een trein vol vluchtelingen liep, als gevolg van politieoptreden en wellicht met instemming van de regering, ‘in de val’ in een kamp in plaats van zoals beloofd te stoppen op vrij gebied. Tickets zijn ineens niet meer geldig als de eigenaar een andere huidskleur heeft. Dit soort taferelen kennen we uit ons turbulente verleden, maar het verleden wordt ‘doorlopend’ als het herhaald wordt en ook het heden overneemt. 

Misdrijf We lijken te vergeten dat de grootste massa-migratie van na de Tweede Wereldoorlog vanuit Hongarije plaatsvond, na het verslaan van de Revolutie van ’56. Binnen een paar maanden verlieten 200.000 Hongaren het land, de stroom van wanhopige, arme, voornamelijk jonge mensen ging naar het Westen, waar ze opvang, voedsel, zorg en een toekomst vonden.

De Muur werd tijdelijk verwijderd in 1956 en daarna al snel voor tientallen jaren gesloten. Hongarije was trots om de Muur in 1989 neer te halen en de grens open te stellen voor Oostduitse vluchtelingen. De nieuwe muur wordt nu gebouwd aan onze zuidgrens, 175 kilometer lang, 4 meter hoog en voorzien van prikkeldaad met scherpe mesjes. Illegaal de grens oversteken is een misdrijf waar gevangenisstraf op staat. Het parlement kan militairen inzetten terwijl zij die vluchtelingen helpen vervolgd kunnen worden wegens mensensmokkel. Opvangplekken, zelfs die in particuliere woningen en kerken, kunnen doorzocht worden door de politie. Ter ‘verdediging’ van Europa lijken we haar morele grondbeginselen te schenden.

De huidige crises kon je zien aankomen en de voorbereidingen werden dan ook ruim tevoren getroffen. Allereerst met een haatcampagne die werd georkestreerd door onze regering, waarbij de vluchtelingen op grote affiches – in het Hongaars overigens – gewaarschuwd werden dat ze ‘onze’ banen niet moesten innemen en dat ze de cultuur en wetten van Hongarije moeten respecteren. Alsof zij alleen maar hun huizen in Syrië, Afghanistan en Pakistan verlieten om ons hier respectloos te behandelen en niet naar ons te willen luisteren. Hongaarse politici spraken herhaaldelijk over de Europese christelijke identiteit, waarschuwden voor islamitische ‘kolonisatie’ en voorzagen kalifaten in een andersoortig verenigd Europa.

Verzet De officiële vluchtelingenhulp en -afhandeling, de belangrijkste taak van ons land, bleef ondertussen ongeorganiseerd, extreem bureaucratisch en werd uitgevoerd met een totaal gebrek aan empathie en solidariteit. Vluchtelingen wachtten eindeloos uren aan de grens, in opvangcentra en vervolgens op treinstations, opgevangen in tijdelijke doorgangszones waar de omstandigheden amper menswaardig waren. Voor- en achteraf vielen ze ten prooi aan oplichters, mensensmokkelaars en werden ze onderworpen aan strenge maatregelen van de politie. 

In de crisis kwam echter ook een ‘ander Hongarije’ naar boven, voor zover dat mogelijk was. Eerst waren er de anti-regeringsposters die de draak staken met de slogans van de officiële xenofobie. Toen de onverschilligheid van de regering pijnlijk duidelijk werd, werden grote hoeveelheden voedsel, water en kleding naar de vluchtelingen gebracht. Het maatschappelijk middenveld, het doelwit van de overheidsmacht, ging zich organiseren. Vrijwilligers kregen van dag tot dag lerend de logistiek van vluchtelingenhulp in de vingers. Artsen en verplegers verschenen om hulp te bieden en tolken en juristen voegden zich bij hen. In de doorgangsgebieden traden zangers op en werden kinderen uitgenodigd te spelen, te tekenen, tekenfilms te kijken. Veel mensen stelden hun huizen open en deelden wat ze hadden. Terwijl de kerken gesloten bleven, uit angst voor de onvoorspelbare juridische gevolgen en bang om zich schuldig te maken aan ‘mensensmokkel’, opende het Pannonhalma klooster zijn deuren voor de behoeftigen omdat de abt waarschijnlijk de Bijbel niet alleen gelezen maar ook begrepen had. Toen wanhopige vluchtelingen te voet Boedapest verlieten op weg naar Duitsland, zo’n 700 kilometer, werden via Facebook konvooien georganiseerd en honderden auto’s hielpen hen Hongarije uit. 

Ze gingen richting Europa. Terwijl wij ons daar steeds verder van lijken te verwijderen.

Dit artikel verscheen eerder in de Deense krant Politiken. Vertaling door Joop. cc-foto: Michael Gubi.