Welke houding moet Europa aannemen ten opzichte van Erdogan?

Recep Tayyip Erdoğan heeft zijn grote doel bereikt. Van mineur voetbaltalentje is hij de Kemal Atatürk geworden van de eenentwintigste eeuw, de man die een heel land naar zijn hand kan zetten en kneden naar eigen beeld en gelijkenis. Vanwege zijn conservatieve islamitische overtuigingen wordt de president graag in verband gebracht met de oude Ottomaanse sultans. Toch is het beter hem juist op een lijn te stellen met de houwdegen die een einde maakte aan de monarchie en Turkije wilde opstoten in de vaart der volkeren. De sultans regeerden tamelijk uit de losse hand. Ze lieten alle onderdanen over het algemeen hun gang gaan zolang ze het gezag van de sultan of de positie van de islam in de samenleving maar niet probeerden aan te tasten. Erdogan gaat veel verder.

Hij wil net als Atatürk Turkije niet behouden maar vernieuwen. Het moet een moderne staat zijn waarin koran en high tech hand in hand gaan. Hij wil burgers creëren voor wie nationalisme en islam als het ware een fusie aangaan. Vandaar dat in Istanboel momenteel gewerkt wordt aan een moskee van monsterlijke proporties terwijl In Ankara een even gigantisch prots- en imponeerpaleis is gebouwd voor de grote leider die het land naar een lichtende toekomst zal leiden. The Guardian stelde Erdogan dit weekend op een lijn met collega´s als Li Xin Pin of Vladimir Poetin. Atatürk, op wiens traditie de grote oppositiepartij CHP zich  beroept, had weinig op met mensenrechten op democratische tradities. Hij organiseerde de revolutie van bovenaf. Hij voerde verbeten strijd tegen alles en iedereen die de nationale  eenheid zou kunnen aantasten. Hij richtte dan ook bloedbaden aan onder de Koerden toen die niet bereid bleken hun taal en cultuur op te offeren voor het nieuw Turkse ideaal. Onder hem stonden de media onder controle en zaten de gevangenissen vol politieke tegenstanders. Pas na zijn dood in 1939 kwam stapje voor stapje een soort liberalisering tot stand.

Voor de verkiezingen beloofde Erdogan dat hij de noodtoestand zou intrekken maar zijn overwinningsspeech beloofde weinig goeds. De strijd tegen de Koerden – binnenlands maar ook in Syrië – zal worden voortgezet. Zijn voormalige bondgenoot Gülen blijft de kop van jut. De media knipmessen op een enkele uitzondering na voor de president.

Voor het Turkije zoals Erdogan  dat vorm geeft, is geen plaats binnen de Unie omdat het op het punt van democratische instellingen en mensenrechten niet voldoet aan de minimale standaarden voor toelating. Erdogan kan volgens de nieuwe grondwet via presidentiële besluiten regeren. Omdat hij greep krijgt op de benoeming van rechters, is de scheiding der machten goeddeels opgeheven. Er is geen reden om Turkije anders te behandelen dan het Rusland van Poetin. Niet per se als  vijandige macht maar ook niet als  bondgenoot. Erdogan is onze vriend niet maar je kunt – als je op je tellen past – wel zaken met hem doen.

Tegelijk is grotere maatschappelijke interesse nodig voor de vele mensenrechtenschendingen in Turkije. Erdogan verdient minimaal zoveel kritische aandacht als Trump en Netanyahu. Van links  tot rechts zouden Europese partijen en maatschappelijke organisaties hem moeten oproepen de politieke gevangenen vrij te laten en om de sociale uitsluiting van tegenstanders te stoppen. Nu van persvrijheid op Turks grondgebied geen sprake meer is, zou het mogelijk gemaakt moeten worden om vanuit EU-grondgebied een ander Turks geluid te laten horen ongeveer zoals Radio Free Europe en Radio Liberty dat al sinds jaar en dag doen voor het Russische publiek.

Voor het overige heeft Europa belang bij rust in het Midden-Oosten. Daar hoort bij dat er een vreedzame oplossing wordt gezocht voor de Koerden die het recht hebben hun eigenheid ongestoord te beleven. Erdogan is voor zo´n oplossing een sta in de weg. Een jaar of tien geleden leed hij een hoopvol begin gemaakt met onderhandelingen voor een modus vivendi met de Koerden maar tegenwoordig bevindt hij zich weer op een ramkoers. Daarvoor zou hij door Europa op geen enkele manier beloond moeten worden. Als je het bestaansrecht van Israël erkent, dan kun je niet anders dan het net zo goed voor de Koerden opnemen want ook hen wordt geen veilige plekje onder de zon van het Midden-oosten gegund.

Nederland en elke andere lidstaat van de EU moeten er in ieder geval voor oppassen afhankelijk te worden van deze nieuwe Atatürk. Dat is al gebeurd door het sluiten van de vluchtelingendeal die Erdogan in staat stelt Europa te chanteren. Het is hoogst onverstandig dit soort overeenkomsten met een leider als Erdogan te sluiten. Wij hebben leergeld betaald en mogen die fout niet herhalen.

Dit alles is geen reden om niet langer te streven naar economische samenwerking en betere handelscontacten. De Europese Unie en Turkije hebben veel met elkaar te maken al was het maar vanwege de Turkse diaspora. En met landen als China doen wij dat tenslotte ook.

Cc-foto: Presidencia de la República Mexicana,   Manuel Tristan