WikiLeaks ondermijnt democratie

Ik citeer uit de beschrijving van het doel van WikiLeaks zoals vermeld op hun site (mijn vertaling): “Wij publiceren materiaal van ethische, politieke en historische betekenis terwijl we de identiteit van onze bronnen geheim houden, ten einde een universele mogelijkheid te bieden voor het onthullen van achtergehouden en gecensureerde onrechtvaardigheden.”

Ik kan u verzekeren dat het gebrekkige taalgebruik niet te wijten is aan mijn vertaling. Die ‘wij’ in de verklaring is een stelletje ongeregeld,  een verzameling anonieme personen zonder enige vorm van legitimiteit en slechts gebonden aan hun eigen morele, politieke en historische standaarden en verantwoording schuldig aan niemand.

Het blootleggen van verborgen gehouden crimineel gedrag juich ik toe en ben ik bereid om actief aan mee te werken. Criminele handelswijze kan in dit verband ruim worden geïnterpreteerd, zodat ook allerlei schendingen van tuchtrecht eronder vallen. Inbreuken op internationaal recht, zoals oorlogsrecht, zijn tevens ingesloten. Als WikiLeaks aantoont dat Amerikanen oorlogsmisdaden begaan hebben, applaudisseer  ik voor die openbaring.

Het misverstand bij de voorstanders van de praktijken van WikiLeaks is de opvatting dat schenden van vertrouwelijkheid van confidentiële documenten goed is. Een dergelijke opvatting houdt impliciet een gevoel van morele superioriteit in tegenover de meerderheid van een democratie. Als rechts aan de macht is, vindt links dat deze schending een verdedigbare strategie is en vice versa. 

Schenders vinden dat iedere burger het recht heeft op de inhoud van elk overheidsdocument, ook als democratisch bepaald is dat niet iedereen daar recht op heeft. De stukken van Amerikaanse diplomaten heeft WikiLeaks gekregen via een crimineel. Ook al hebben drie miljoen Amerikanen rechtmatig toegang tot die informatie dan nog is het openbaren ervan verboden bij een democratisch tot stand gekomen wet. Wie weet welke andere onrechtmatig verkregen geheime informatie ze nog zullen gaan lekken onder het mom dat WikiLeaks weet wat goed voor ons is.

Wie laten er vertrouwelijke gegevens uitlekken? Afgezien van gefrustreerde ambtenaren en andere werknemers, zijn het diegenen die zich niet kunnen neerleggen bij de uitslag van de verkiezingen of de coalitie-onderhandelingen. Lekken is een manier om te proberen meer macht te krijgen dan je getalsmatig op grond van een democratische uitslag hebt.

Om de discussie concreet te houden, beperk ik me in de rest van deze bijdrage tot Nederland. Er zullen ook meer en meer schendingen van vertrouwelijkheid in ons land gaan plaatsvinden.

Moeten alle coalitie-onderhandelingen in het openbaar gebeuren? Het antwoord hierop is nee. Want als het antwoord ja zou zijn, hebben we een prachtig mediaspektakel, maar zouden de onderhandelingen per definitie mislukken. Toch worden politici voortdurend door journalisten lastig gevallen met vragen over het verloop van die onderhandelingen. Als ze niet antwoorden worden ze prompt beschuldigd van het plegen van achterkamertjespolitiek. De wens om dat eerder te weten, kan alleen maar ingegeven zijn door de wil om het proces te beïnvloeden. Maar beïnvloeden met welke democratische of morele pretentie? Als vertrouwelijke documenten van die onderhandelingen door een plichtsverzuimende ambtenaar via wikilekken.nl online worden gezet, zullen alle media deze informatie publiceren. Met als resultaat mislukte onderhandelingen. Als medewerkers bij vakbonden en werkgevers voortdurend via wikilekken.nl anoniem uit de school klappen over het verloop van het onderhandelingsproces, wordt er geen CAO meer afgesloten.

Wie bepaalt de grens van wat er geschonden mag worden? Gezien het gebrek aan moreel besef bij oude media als Elsevier en bij nieuwe media als GeenStijl zal ook de zelfregulatie bij journalisten niet werken. De gelekte belastingaangifte van Guus Hidding zal door die twee ‘onfatsoensrakkers’ zeker worden gepubliceerd, waarna de kwaliteitsmedia huichelend zullen zeggen dat ze wel moeten volgen. De volgende schending zou kunnen zijn dat uit het klandestien gepubliceerde patiëntendossier van één van onze ministers blijkt dat hij hiv-besmet is. Bij wikilekken.nl zullen ze hebben gevonden dat deze informatie ethisch, politiek en historisch significant is. Succes, want de minister zal aftreden.

Een beetje slimme en moedige ambtenaar is in staat om binnen zijn organisatie een onduldbare zaak op de agenda te krijgen. Lekken is laf en gemakkelijk, en voor ambtenaren strafbaar en reden tot ontslag. Journalisten die die onrechtmatig verkregen stukken publiceren, legitimeren strafbaar gedrag.

Er wordt in dit land lichtvaardig gedacht over lekken. Op dezelfde dag dat Paul Tang bekende dat hij – ondanks een door hem getekende belofte het niet te te zullen doen – gelekt had naar RTL4 schreef ik al dat hij uit de PvdA-fractie gezet had moeten worden. PvdA-kamerlid Frans Timmermans verklaarde een paar dagen geleden op tv geen problemen te hebben met WikiLeaks. Bij de kwestie van de DSB-bank publiceerde de Volkskrant gelekte informatie. Mede daardoor is de bank failliet gegaan. De waarheid wie voor deze schending verantwoordelijk is, zal nooit boven tafel komen. De Volkskrant toont geen berouw.

Ik weet genoeg van ICT om in te zien dat het verbieden en uit de lucht halen van lekkende sites geen zin heeft.  Er zijn technisch wel wat oplossingen mogelijk om het lekken minder interessant, ja zelfs gevaarlijk te maken. Zoeken in tekst kan geautomatiseerd worden. Google is er een miljardenbedrijf door geworden.  Ook WikiLeaks staat of valt met het snel kunnen zoeken in teksten. Zoeken in geluidsfragmenten, plaatjes en video’s heeft ondanks de gigantische onderzoeksinspanningen van de laatste dertig jaar, nog steeds de efficiëntie van het stenen tijdperk. Berichten die in deze vorm worden verstuurd zijn voor een regering nog wel bruikbaar maar niet meer voor WikiLeaks.

Versleutelde pdf-bestanden die alleen maar met speciale programma’s kunnen worden gelezen en niet kunnen worden afgedrukt, zullen ook de barrière voor het illegaal verspreiden verhogen. Nog beter is om het lezen van documenten te zekeren met ‘challenged response’, zoals dat nu bij uw internetbankieren gebeurt met het apparaatje waar u getallen moet intypen. Het wordt dan voor een schender gevaarlijker om te lekken. Daarnaast kan het expres lekken van verkeerde informatie tot grote onzekerheid leiden bij diegenen die een reputatie te verliezen hebben bij het publiceren.

De echte oplossing moet komen van sociale druk. Lezers moeten protesteren tegen hun media als die crimineel gedrag van ambtenaren belonen. Als media willen meewerken aan het om zeep helpen van de democratische rechtsstaat, het bestaan waarvan zij zelf profiteren, is dat hun verantwoordelijkheid. In Rusland zouden de journalisten graag een fatsoenlijke rechtsstaat hebben. Parlementariërs zouden geen vragen moeten stellen over zaken die op grond van onrechtmatig verkregen informatie boven water gekomen zijn. Lekkende parlementariërs moeten worden verstoten door hun eigen fractie en door de media.

Deze bijdrage wordt tegelijkertijd gepubliceerd op de blog van de auteur