Wreedheid en visuele poëzie in Winter Sleep

Het eerste wat je moet weten van Winter Sleep, die de Gouden Palm won in Cannes, is dat het een film is die je in de bioscoop moet zien, het liefst op een zo groot mogelijk doek. Deze Gouden Palm winnaar zou nooit kunnen werken op tv. Het verhaal wordt verteld door personages als kleine stipjes te plaatsen in de weidse landschappen en minimale nuances in de gezichten van de acteurs.

De Turkse film is geïnspireerd op enkele verhalen van Anton Tsjechov, het grote idool van de regisseur Nuri Bilge Ceylan. In typische Tsjechov-stijl gaat het verhaal over mensen uit de bourgeois, die vastzitten in een frustrerend landelijk bestaan maar het ontbreekt aan initiatief om er uit los te breken. In dit geval gaat het om Aydin, een hotelier en huisjesmelker in een afgelegen bergstreek, zo op het oog een milde, vaderlijke notabele.

Maar achter dit uiterlijk vertoon gaat diepe teleurstelling schuil over een mislukte carrière als acteur. Zijn kapitaal heeft hij ook maar geërfd. Eigenlijk heeft Aydin nooit iets op eigen kracht bereikt. Dit compenseert hij door zich te gedragen als een soort tiran, die met venijnige methodes constant bewondering, bevestiging en onderdanigheid eist van zijn huurders en personeel. Ook zijn relaties met zijn zus en zijn mooie, veel jongere vrouw worden bepaald teleurstelling, eenzaamheid en onmacht.

Hoogtepunten van Winter Sleep zijn de dialoogscènes in donkere, claustrofobische ruimtes van soms wel twintig minuten, waarbij Aysan en zijn familie elkaar pijn doen met schijnbaar luchtige conversatie. Ceylan toont hier zijn talent voor acteursregie en inzicht in de psychologie. Mensen zijn beesten. Beschaving en intellect zijn geen dun laagje vernis, maar de menselijke vermogens in hun wrede steekspel. Het zou bijna te akelig zijn om naar te kijken, als de film niet gekruid zou zijn met veel humor en de wreedheid plotseling werd afgewisseld met medeogen en visuele poëzie. De vraag is of Winter Sleep zijn lengte van 195 minuten werkelijk nodig had. Veel films zijn veel langer dan goed voor hen is, omdat de regisseur het niet over zijn hard kan verkrijgen momenten eruit te knippen waar hij zo hard zijn best voor heeft gedaan.

Maar dit geval is de lengte gerechtvaardigd. De film heeft de langzame opbouw nodig voor een hypnotische werking, zodat de emotie hard aankomt. Maar het vraagt nogal een investering van de kijker. Als een intelligent, cultuur onderlegd, ruimdenkend persoon zou zeggen dat hij het geduld niet had voor Winter Sleep, zou ik dat begrijpen. Ik zelf vind het een grootse film van een van de beste regisseurs ter wereld.