Zijn die werken van Hervé di Rosa wel zo racistisch?

In Frankrijk is ophef ontstaan rond kritiek op een schilderij dat in de Assemblée Nationale , de Tweede Kamer zeg maar, in de wandelgangen hangt. Het is een werk uit het begin van de jaren negentig door de eigentijdse kunstenaar Hervé di Rosa, voorstellende de afschaffing van de slavernij tijdens de Franse Revolutie in 1794. Mame-Faou Niang en Julien Suaudeau, beiden docent aan de Amerikaanse universiteit van Pittsburgh maar wel Frans van origine, eisen dat het wordt verwijderd omdat het blackface is en racistisch. Ze schreven daarover een uitvoerige brief in het Franse opinieblad Le Nouvel Observateur  waarin zij het Franse publiek aanmanen op te staan tegen de banalisering van het racisme in de wandelgangen van hun volksvertegenwoordiging.

Hervé di Rosa is boos. In Le Monde klaagt hij over censuur. In een gesprek met FranceINfo legde hij uit dat de kritiek over een tiende van het hele kunstwerk gaat en dat hij alle mensen met dikke lippen afbeeldt, van welke achtergrond dan ook. Daarna verklaarde de beledigde kunstenaar dat hij mensen niet indeelt naar zwart, blank of geel maar naar landen en continenten, zodat hij de komende dagen kennis zal maken met het begrip white privilege als hem opnieuw de maat wordt genomen. Dat zal op zeker  gebeuren want de affaire trekt in de Verenigde Staten zeer de aandacht getuige een groot stuk in The New Yorker. Ook in het Verenigd Koninkrijk en bij ons is er al aandacht. En de Franse media besteden massaal aandacht aan de affaire.

Krijgt hij terecht zo op zijn donder?

Hervé di Rosa is sterk geïnspireerd door de karikaturale stripcultuur van onze dagen en dan met name de stijlen die tot ontwikkeling zijn gekomen in de counterculture van de jaren zestig. Ook zie je soms een toefje Picasso. Het resultaat is dat mensen er in zijn werk zelden voordelig uitkomen. Hervé di Rosa beeldt de opheffing van de slavernij uit door middel van twee breed lachende zwarte mensen met zeer geprononceerde rode lippen. Daartussen gebroken ketenen. Het zijn dit soort beelden die men in de Verenigde Staten onmiddellijk associeert met racisme en onderdrukking van zwarte mensen.

Het is echter de vraag of die interpretatie stand houdt als je het werk bekijkt in zijn context. Het staat namelijk niet op zichzelf maar maakt deel uit van een hele reeks, die grote gebeurtenissen weergeven in de geschiedenis van de Franse volksvertegenwoordiging. Wij zien bijvoorbeeld de invoering van het algemeen mannenkiesrecht in 1848, de terugkeer van Elzas-Lotharingen aan het eind van de Eerste Wereldoorlog in 1918 en de gelijkstelling van de vrouw voor de wet. Het valt op dat de blanke mensen meestal net zulke dikke lippen hebben als de zwarte want dat is onderdeel van de stijl van Hervé di Rosa. Voor het overige worden zij evenmin voordelig afgebeeld. Hervé di Rosa karikaturiseert alles en iedereen. Het is in de context van hun argumentatie dan ook opmerkelijk dat Mame-Faou Diang en Julien Suaudeau uitsluitend de karikatuur van zwarte mensen op de korrel nemen en niet die van etnisch andere mensen. Zij halen daardoor een werk, dat duidelijk onderdeel is van een samenhangend geheel uit zijn context om er dan de fiolen van hun toorn over leeg te gieten.

Je kunt ook op een andere manier naar die reeks werken van Hervé Di Rosa kijken. Ze beelden allemaal iconische hoogtepunten af uit de geschiedenis van de Assemblée Nationale, gebeurtenissen waar de huidige Kamerleden een buitengewoon goed gevoel van krijgen: opheffing van de slavernij, invoering van het algemeen kiesrecht. Het zijn gebeurtenissen die elk kind van Baudet en Buma uit hun hoofd op zouden moeten kunnen dreunen. In Frankrijk kunnen ze dat ook. Maar toch: nog geen tien jaar na de grootse opheffing van de slavernij voerde Napoleon haar opnieuw in. Na de invoering van het algemeen mannenkiesrecht in 1848 kozen de Fransen in vrije verkiezingen onmiddellijk een neefje van deze Napoleon tot president, die drie jaar later een staatsgreep pleegde en als keizer Napoleon III het land in de ene na de andere ramp leidde met als tragisch slot de verloren Frans-Duitse oorlog. En die gelijkstelling van man en vrouw, of dat nou in de praktijk meteen al zo verschrikkelijk veel uitmaakte, lees daar de werken van Simone De Beauvoir maar op na. De reeks van Hervé di Rosa geeft de beschouwer een ongemakkelijk gevoel, alsof er in al die grootse momenten een soort nepfactor zit. En wat het stuk over de afschaffing van de slavernij in het bijzonder betreft: die wordt tot op de huidige dag nóg in verband gebracht met de edelmoedigheid van de Europeanen die de arme slaven hun vrijheid gaven. En kijk ze eens lachen en gelukkig zijn. Dát smijt Hervé die Rosa ons in het gezicht.

En daarom heeft hij zo’n aanval niet verdiend.

Op Suaudeau zal deze argumentatie geen indruk maken. De bedoelingen van de maker interesseren hem niet, zei hij tegen The New Yorker. “ The only thing that matters to us is, was this a sensible and sensitive thing to do, to use that piece, regardless of the artist’s motivations, to celebrate the abolition of slavery? ”

Dat is een heel legitieme vraag als je kunstcriticus bent en je moet in een recensie een kwaliteitsoordeel vellen over een kunstwerk. Maar het gegeven dat bepaalde mensen een slecht gevoel krijgen van een schilderij, een standbeeld of wat dan ook, is nog geen reden om het uit het zicht van iedereen te verwijderen. In Nederland is er van katholieke zijde in de jaren vijftig nog eens een proces aangespannen tegen W.F. Hermans omdat hij in zijn boek “Ik heb altijd gelijk” hun volksdeel had beledigd. Hermans won dat proces. Daarmee was de al dan niet door bepaalde stokebranden opgeklopte volkswoede als censor en aantaster van de vrije meningsuiting een slag toegebracht. Niemand mag in een vrije maatschappij de macht krijgen om eenzijdig vast te stellen wat de kunstenaar heeft bedoeld, waarna verbod of strafmaatregelen kunnen volgen.

Het gewraakte werk van Hervé di Rosa in zijn context.

1 918  Wapenstilstand in de Eerste Wereldoorlog. Frankrijk neemt Elzas Lotharingen van Duitsland terug