Zo worden we de armoe in gerommeld

Het kabinet sleutelt nog heel wat af aan het derde steunprogramma in verband met de coronacrisis maar de contouren zijn duidelijk: de toelatingseisen voor bedrijven worden strenger. Om in aanmerking te komen moeten zij niet twintig maar dertig procent omzetverlies aantonen. De looncompensatie bedraagt dan slechts zeventig procent en wordt naarmate de tijd verstrijkt verder afgebouwd. De Tegemoetkoming Vaste Lasten blijft. ZZP-ers kunnen in aanmerking komen voor de Tozo. Elke rem op ontslagrondes wordt weggenomen.

Het nieuwe reddingspakket eindigt op 1 juni 2021. Dat is ongeveer tien weken na de Kamerverkiezingen. Tegen die tijd moet duidelijk zijn hoe een nieuwe kabinet eruit ziet. Er is de coalitie veel aan gelegen dat dit zoveel mogelijk lijkt op het huidige. Het doel van het derde steunprogramma is dan ook de economische crisis in die mate te verdoezelen dat er geen electorale aardverschuiving op gang komt. Als de kiezer eenmaal gesproken heeft en verder buiten spel staat, gaat de bijl erin. Wat dat betreft deed de nieuwbakken redder des vaderlands, Pieter Omtzigt, dinsdagavond op de televisie een omineuze uitspraak. Je kunt een tekort van 76 miljard niet voor je uit blijven schuiven, zo zei hij. Wie van hém een nieuw begin verwacht, zal bedrogen uitkomen.

Dit is de bedoeling: de komende maanden zal het kabinet steeds nadrukkelijker vertellen dat wij ons in de strijd tegen corona allemaal offers moeten getroosten. Daarmee worden de ontslagen gerechtvaardigd. En ook het feit dat loonsverhogingen er niet in zitten, met name niet voor de beoefenaren van cruciale beroepen. Zij blijven onze helden maar helden doen het, zoals U allen weet, niet voor het geld maar voor het ideaal of voor Nederland.

Met een beetje geluk slagen de politieke leiders erin tijdens de verkiezingscampagne de economie buiten de discussie te houden. Ze doen dat door steeds maar weer te oreren over de discipline van de burgers, de ontbrekende lust tot opvoeden bij teveel ouders, vooral als hun kinderen Achmed heten, de zogenaamde massa-immigratie en de teloorgang van de Nederlandse cultuur. Blanke Jan met de Pet krijgt ondertussen persoonlijk de schuld van alle racisme in Nederland. En wat corona betreft moeten wij alles op alles zetten vaccins en geneesmiddelen te vinden. Daar zijn Hugo en Tamara dag en nacht mee bezig. Aan ons is het vertrouwen te hebben en discipline te betrachten.

Zo lang het maar over het aanwijzen van zondenbokken en fout gedrag van de burger (en niet van instanties) gaat, is het allemaal tip top in orde. Dan is Rutte eind mei 2021 volop aan het formeren.

Van de politieke flanken komt geen echt gevaar. De SP weet onder Lilian Marijnissen niet door te breken. Thierry Baudet heeft last van een soort gekte die hem langzaam maar zeker de das omdoet. Geert Wilders is niet in staat zich tot meer te ontwikkelen dan de koekoek éénzang in het politieke nest.

Toch kan roet in het eten worden gegooid. Als corona een zodanige opmars maakt, dat nieuwe lockdowns onvermijdelijk lijken, dan komt de val van het westen in zicht, te beginnen met nationale faillissementen in Spanje en Italië. Over een toekomst onder zo’n slecht gesternte valt niet te speculeren. Dat laat ik in deze prognose dan ook na.

Er is een tweede buitengebeuren: dat zelfs het tweede echelon van het FvD vindt, dat deze Baudet op die manier niet te handhaven valt. Hij wordt vervangen door de tandem Annabel Nanninga /Joost Eerdmans. Zij halen de gekkigheden en de extreemrechtse filosofie uit de partij, weten zich misschien zelfs te verzoenen met de groep Otten. Daarna gedraagt het FvD zich als een rechtse nationalistische partij met een broertje dood aan rooien en immigranten, van welke generatie dan ook. Noem het voor mijn part Leefbaar Rotterdam op landelijke schaal. Zo’n partij kan hoge ogen gooien.

Een derde onzekere factor is Pieter Omtzigt. Hij is geen vale waker van de gevestigde orde zoals Hugo de Jonge maar de stralende ridder van de hoop. Zijn populariteit strekt zich uit tot ver buiten de rank and file van het CDA. Hij kan de partij maken en breken. Als Hugo de Jonge op al dan niet eervolle wijze naar de zijlijn zou verdwijnen, kan hij in zijn eentje wel een zetel of twintig erbij winnen. Dankzij de belastingaffaire heeft hij zich immers vermomd als de onvermoeibare kampioen van de kleine man. We hebben echter te maken met een geheide conservatief, met een koele rekenmeester, tot dr. gepromoveerd aan het European University Institute in Florence. Niet voor niets heeft hij Wopke Hoekstra de ideale premier genoemd. Een overwinning van Omtzigt betekent geen Rutte IV maar Hoekstra I.

In de nieuwe coalitie zal vervolgens het beschadigde D66 vervangen worden door het FvD nieuwe stijl van Eerdmans en Nanninga. Vervolgens worden alle kaarten gezet op een sluitende begroting en een eenkennig Nederland dat wat van buiten komt wantrouwt. Wie door de gezondheidsmaatregelen van het vorige kabinet zijn baan of zijn zaak is kwijtgeraakt, krijgt daarvan zélf de schuld. Had je dan omgeschoold. Had de tekenen des tijds gezien. Was dan in je eigen land gebleven, om dát op te bouwen. Iemand denkt nog aan de naar Brussel weggepromoveerde Rutte die vroeger altijd zei: “De overheid is geen geluksmachine”.

Zo worden we de armoe in gerommeld.

Latere generaties zullen op de eenentwintigste eeuw terugkijken als een periode van verval en achteruitgang nadat de eerste twee decennia nog een soort schijnbloei te zien hadden gegeven. En het jong talent blokt voor de competitieve examens die de Chinese ambassade twee keer per jaar afneemt. Alleen de besten krijgen een beurs voor Beijing of Sjanghai.

Dit alles is het gevolg van het feit dat weinigen in Nederland beseffen hoe ernstig de situatie is. De ravage die corona wereldwijd aanricht, heeft duidelijke trekken van oorlogsschade. Die kun je niet met economische recepten uit het boekje oplossen, ook niet die van Keynes. Dan moeten er veel radicalere maatregelen worden genomen.

We hebben iets nodig wat ze in het Duitsland van na de oorlog een Lastenausgleich noemden. Dat was een soort vermogensbelasting waarmee een fonds werd gevuld om slachtoffers van oorlogsschade – bijvoorbeeld in platgebombardeerde steden – te compenseren. Iedereen met vermogen betaalde, ook de slachtoffers zelf – en de heffing werd over drie decennia uitgesmeerd. Iets dergelijks hebben wij in Nederland net zo goed nodig. Een oneerlijke verdeling van de ellende zal immers tot grote onvrede en wellicht heftig verzet leiden.

Dit zal onvoldoende zijn. De regering moet op ongekende schaal blijven lenen: looptijd een eeuw of meer. Anders worden de lasten per jaar te hoog. Ze zullen zo behapbaar blijven. Ook komen ze voor een wezenlijk deel op de schouders van de kleinkinderen en de achterkleinkinderen terecht. Dat is rechtvaardig en eerlijk want zij erven een welvarende innovatieve samenleving met grote kansen voor wie ze wil grijpen en geen verarmd land in de achterhoede, geteisterd door armoede, werkloosheid en misdaad.

De ten onrechte neoliberaal genoemde Reaganeske ideologie en het Thatcherisme laat het Nederland van de nieuwe wederopbouw achter zich. Waar marktwerking goede resultaten oplevert, wordt zij toegepast maar het taboe op staatsbedrijven of privaat-publieke samenwerking verdwijnt. Dit vergt uiteraard een aanpassing in de regels van de EU. Ongetwijfeld zal Nederland genoeg bondgenoten vinden om die te veranderen.

Uitgangspunt is het liberale beginsel van Willem Treub: daar waar marktwerking niet goed kan functioneren, treden overheidsbedrijven aan want die kunnen democratisch worden gecontroleerd. Denk hierbij aan het oligopolie van de ziektekostenverzekeringen, het openbaar vervoer en de energieopwekking. Of de bouw van betaalbare huurwoningen. Als woningbouwverenigingen en particuliere projectontwikkelaars dat niet in voldoende mate voor elkaar krijgen, treedt gewoon de gemeentelijke woningbouw weer aan.

Ook met het uitbesteden van overheidstaken naar de particuliere sector wordt komaf gemaakt: gemeentes nemen gewoon weer architecten en ingenieurs in dienst om eigen vakafdelingen op te bouwen. De belastingbetaler is al vaak genoeg een poot uitgedraaid omdat bestuurskundige beleidsmakers van de gemeente zich lieten belazeren door technisch geschoolde consultants van buiten.

Net zo goed zijn grote investeringen in het (jong) volwassenenonderwijs noodzakelijk en in leer-werk systemen zoals die al heel lang in Duitsland bestaan. Dit in het kader van de nu al zo geprezen her- bij- en omscholing op alle niveaus.

Rutte 3 is niet bepaald een sterrenploeg gebleken. Wat de oppositie beseft, is het allemaal niet veel beter. Men kan zich Sigrid Kaag voorstellen als minister van Buitenlandse Zaken maar de overige ministers en ministeriabelen kunnen hun onmiskenbare talenten beter op een ander terrein botvieren: als burgemeester van een nieuw gevormde fusiegemeente of voorzitter van een beroepsvereniging. Een kabinet dat dit titanenkarwei niet alleen aan durft maar ook aan kan, zullen de deelnemende partijen buiten het Binnenhof moeten rekruteren, bij het bedrijfsleven, bij de vakbonden, aan de universiteiten.

Maar dan is eerst in maart 2021 een politieke ommekeer nodig. Daar zie ik mijn landgenoten niet voor aan. Ze kiezen in meerderheid zeker voor het houtje waar ze dan nog decennia op mogen bijten.