Zo’n typische allochtonenkop

Onlangs stond er in Nieuw-Wij een interview met een goede studievriend van me, Cemil Yilmaz. Na onze wilde studiejaren, psychologiefeestjes en andere gekkigheden, zijn we elkaar een tijdje uit het oog verloren. Dat maakt het des te leuker om te zien dat we ons onafhankelijk van elkaar vanuit onze sociaal wetenschappelijke wortels zijn gaan ontpoppen tot kerels die de strijd zijn aangegaan voor sociale gelijkheid. Hij via de publieke sector, ik via de wetenschap.

Ik stuurde het interview met hem naar verscheidene vrienden en familie omdat ik het leuk vond om te zien dat Cemil zich nu via de politiek gaat inzetten met de hoop op een toekomst waarin ons land de racistische retoriek eens gaat overstijgen. Opdat we een volwassen land worden waarin we het niet over de islamisering van Kerststollen hebben, maar over daadwerkelijke problemen zoals bijvoorbeeld onze afhankelijkheid van een neoliberaal economisch systeem dat ons allemaal te grazen neemt. Maar dat terzijde.

Typische Hollander Nadat een van mijn vrienden vroeg hoe ik Cemil kende, vertelde ik dat hij een studiegenoot van me was. Ik begon Cemil te beschrijven en vertelde dat ik hem in veel opzichten een typische Hollander vind. Nu weet ik niet of ik hem hier een plezier mee doe (sorry Cemil), maar jawel dat is hij wel. Of wellicht is typische Tukker een betere definitie.

Mijn vriend reageerde daar vervolgens op met ‘Oh ja? Nou, hij ziet er anders wel allochtonerig uit’.

Ik vond dat een hele interessante en tekenende reactie, want het raakt namelijk aan de kern van een diepgeworteld zwart-wit probleem in Nederland: Je kunt geen typische Nederlander zijn als drager van niet-Europese biologische kenmerken.

We kunnen deze (zogenaamde) tegenstelling heel mooi beschrijven aan de hand van de formele logica komend uit de Westerse filosofie. Een simpele premisse in de formele logica is:

Als A, dan niet B Dus als B dan niet A.

Bijvoorbeeld, ‘Als het middag is, is het niet avond. Dus als het avond is, is het niet middag.’ Dit is voor niemand moeilijk te begrijpen. Onze ervaring vertelt ons dat beide zaken niet samengaan en dus klopt de premisse. Wij Westerlingen zijn van historie analytische denkers; tegenovergestelde zaken gaan volgens onze filosofische traditie niet samen. Als iets goed is, dan niet kwaad en als iets mooi is, dan niet lelijk. Dit in tegenstelling tot de holistische Aziatische traditie die haar herkomst vindt in de filosofische leer van Confucius en tegenstellingen wél omarmt. Denk aan ‘Yin en Yang’, of ‘verdriet is ook blijdschap’.

Terug naar het gesprek met mijn vriend:

(A) Cemil is een typische Hollander (B) Hij ziet er wél allochtonerig uit.

Met andere woorden, volgens de formele logica van mijn vriend: als A dan niet B. Zijn culturele baggage vertelt hem dat de uiterlijke kenmerken van Cemil hem geen typische Hollander kunnen maken. ‘Allochtonerige’ kenmerken stroken niet met het idee van de Nederlandse waarnemer dat de drager van die kernmerken een typische Nederlander kan zijn.

Lichtgetint Nogmaals zocht ik het interview op om de foto’s van Cemil te bekijken en realiseerde me dat hij, een geboren en getogen Tukker, voor mensen met een dergelijke gedachtegang dus nooit Nederlander zal kunnen zijn. Hij is lichtgetint, heeft zwart haar en een baard. Al praat hij perfect Nederlands, kleedt hij zich als een typische Nederlander, die zwarte haren en getinte huid gaan niet weg (hoeft ook niet).

Toch bedacht ik mij nog even: ‘misschien bedoelt mijn vriend Cemil’s baard’. Maar ook dat is nonsens: kleur Cemil wit en zijn baard blond, en hij ziet er opeens niet meer ‘allochtonerig’ uit. De bril met baard, zoals te zien op een van de foto’s, is een stijl die breed gedragen wordt in Nederland, door zowel wit als zwart. Het zijn dus ook in dat geval de ‘allochtonerige’ biologische kenmerken die het hem doen en niet de baard op zich.

Kortom, een op de zeventien Nederlanders (ongeveer een miljoen) draagt biologische kenmerken ontsproten uit etnisch niet-Europese roots, die hem of haar beletten een typische Hollander te zijn, want ‘ziet er allochtonerig uit’. Ik deel dat dilemma met hen. Je kunt duidelijk aan mij zien dat ik een etnische mix ben. Het feit dat ik daarom voor sommige mensen als geboren en getogen Groninger nooit een Nederlander kan zijn (lees: mijn bloedeigen land), geeft aan hoe zeer onze culturele gedachtegang mankeert.

Biologie Premissen in de formele logica zijn cultureel geïnspireerd (denk terug aan het oost-west verschil). Dat sommige zaken bij ons als tegengesteld worden ervaren, betekent niet dat dat elders ook zo is. Al staat het bol van racisme in Amerika, Afro-Amerikanen maar ook Arabische Amerikanen worden consistent Amerikaan genoemd. Wat dat betreft speelt die tegenstelling tussen nationale identiteit en biologie daar een stuk minder sterk.

De Nederlandse cultuur en haar manier van denken zitten diep in ons brein verankerd. Daarmee ook het idee dat uiterlijke, biologische kenmerken bepalend zijn voor de mens van binnen, voor al het innerlijke. Dit heeft niet in het minst te maken met ons koloniaal verleden dat gekenmerkt wordt door een historie van arbitraire waarde toeschrijven aan de uiterlijk waarneembare biologie. Een witte huid (de eigen groep) was goed en rein, zwart (de Ander) was kwaad en dierlijk. Maar ook oriëntalistische kenmerken, zoals een kromme Semitische neus, werden (en worden vaak nog) gekoppeld aan valsheid en bedrog (denk aan Gargamel). Een middeleeuwse, achterlijke cultuur die mensen op nonsenskenmerken indeelde met alle immorele en intens pijnlijke gevolgen van dien. Zoals u ziet, tot op de dag van vandaag.

Jawel, het indelen van mensen naar uiterlijke, biologische kenmerken, ongeacht de persoon van binnen, zie je dus nog dagelijks terugkomen in hoe er naar multi-etnische Nederlanders wordt gekeken. Je kunt hier geboren en getogen zijn alswel Jan-Foppe de Fries heten, als je een bruine huid en zwart haar hebt, ben en blijf je de Ander.

Kortom, een onethische, ouderwetse, misplaatste en vooral beschamende middeleeuwse cultuur beheerst nog altijd onze geest. Een destructieve manier van denken die er voor zorgt dat een heleboel Nederlandse jongens, meisjes, mannen en vrouwen dagelijks voelen dat ze cultureel dakloos zijn.

Het is tijd om die gedachtegang te doorbreken.