Zonder vrijheid voor vluchtelingen geen bevrijdingsdag

Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Dat is wat talloze Nederlanders ondervonden in de eerste dagen van de oorlog, nu 73 jaar geleden. Sommigen vochten in het leger. Anderen moesten schuilen voor bombardementen. Er waren er ook die hun vrijheid veilig probeerden te stellen door te vluchten. Vooral over zee, met de laatste schepen die nog naar Engeland konden vertrekken.

Loe de Jong zat op zo’n schip. Hij overleefde de oorlog en werd later zijn belangrijkste geschiedschrijver. Een andere vluchteling was de bekendste dichter van zijn tijd, Hendrik Marsman. Hij overleefde niet. Het schip waarmee hij het Kanaal overstak, ontplofte. Niet door een Duitse torpedo, maar door een ongeluk in de machinekamer. We kennen allemaal de namen van bekende vluchtelingen, zoals deze twee. Of zoals Einstein en koningin Wilhelmina.

Samia Yusuf Omar was in Afrika een bekende naam. Ze was een van de snelste lopers van de wereld. Omdat ze droomde om mee te doen aan de Olympische Spelen in Londen, ging ze vorig jaar mee met een boot. Illegaal van Libië naar Italië. De Olympische droom van Samia Yusuf Omar veranderde op de Middellandse Zee in een nachtmerrie. Haar schip verging. Niet door een militaire actie, maar omdat het een slecht schip was dat niet bestand bleek tegen de verraderlijke Middellandse Zee. Zoals zoveel boten waarmee Afrikanen de oversteek naar Europa wagen.

Vrijheid is niet vanzelfsprekend. De overstekers uit Afrika betalen vaak meer dan een jaarsalaris aan mensensmokkelaars om hun droom van vrijheid te realiseren. Als ze er, in tegenstelling tot Samia Yusuf Omar, wel in slagen om Europa te bereiken, is dat vaak het begin van nieuwe onvrijheid. In Europa is er maar heel weinig belangstelling voor wie ze zijn. Migranten moeten worden geweerd. Het  hek aan de grens moet hoger, de kustwacht moet harder optreden, het eerste opvangkamp moet afschrikwekkender, de bureaucratie moet intimiderender en opsluiten moet regel zijn in plaats van uitzondering.

Als je de pech hebt een migrant te zijn met onvoldoende papieren, een asielzoeker met verkeerde papieren, een illegaal zonder papieren, dan kun je een van die zesduizend mensen worden die Nederland elk jaar opsluit. Officieel met het oog op uitzetting, maar daar komt het vaak niet van. Vreemdelingendetentie heet het. Het zijn gevangenissen die soberder zijn dan gevangenissen voor misdadigers. Want voor alle duidelijkheid: het gaat hier niet om mensen die een misdrijf hebben gepleegd.

Mensen worden opgesloten voor een periode van gemiddeld bijna drie maanden maar vaak ook veel langer. Bij binnenkomst in het detentiecentrum moeten ze naakt drie kniebuigingen maken om gecontroleerd te worden in lichaamsopeningen. Ze zitten zestien uur per dag met twee op een cel, zonder toegang tot internet of telefoon. En ze wachten op een onzekere uitslag. Omdat veel landen hun emigranten niet terugnemen of omdat ook daarvoor papieren nodig zijn. In de helft van de gevallen wordt een vreemdeling uit vreemdelingendetentie na een aantal maanden gewoon weer geklinkerd, op straat gezet. Geklinkerd, welkom in de terminologie van een verwrongen systeem.

Vreemdelingen hoeven helemaal niet op deze manier te worden opgesloten. De praktijk in bijvoorbeeld Zweden wijst dat uit. Opvang en persoonlijke begeleiding bij terugkeer werken veel beter. En waarom moet je mensen opsluiten in een cel, hun telefoon afnemen en internet of onderwijs onthouden? Deze beperkingen dienen geen enkel doel.

Sommige mensen vinden in hun zoektocht naar vrijheid de dood. Dat gold voor Samia Yusuf Omar en Hendrik Marsman. Zij leefden decennia na elkaar maar hun verhalen herinneren ons eraan dat vrijheid iets is waarvoor we moeten werken.

Vrijheid krijgt vorm in afspraken. Niet voor niets het jaarthema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Laten we afspreken dat we stoppen met het opsluiten van migranten. Laten we afspreken dat we kiezen voor vrijheid.