Rijk Nederland ziet ellende van arme onderklasse niet

In het rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) wordt Nederland omschreven als een Club Sandwich: een broodje waarvan de bovenste en de onderste laag elkaar niet raken.

Zo’n 15 procent van de bevolking behoort tot de onderste boterham van de sandwich. Deze groep mensen is ontevreden over de afstand tussen arm en rijk en tussen hoog- en laagopgeleid. De bovenste boterham heeft geen last van die onvrede over klassenverschillen. Daarom spreekt het SCP niet van polarisatie. Dan moeten beide groepen een probleem ondervinden van de afstand tussen elkaar. 

Sociale klassen

Het SCP noemt de onderste en bovenste laag van de ‘sandwich’ sociale klassen. Daartussen zitten nog vier groepen.

De onderste klasse is laagopgeleid, heeft een laag inkomen (vaak uit AOW of uitkering) en een huurhuis. De mensen in deze groep zijn ontevreden. Maar liefst 44 procent zegt niemand te hebben om persoonlijke zaken mee te bespreken. Een groot deel is alleenstaand. Niet alleen zijzelf maar ook hun ouders zijn niet of laag opgeleid. In deze groep is de kans op overgewicht het grootst en voelen mensen zichzelf ongelukkiger en minder aantrekkelijk dan in andere groepen. Als zij stemmen, wat minder dan gemiddeld gedaan wordt in deze groep, stemmen mensen op PVV of SP. De groep bestaat voor 60 procent uit vrouwen en voor 40 procent uit mannen.

‘Gevestige bovenlaag’

Ook de bovenste sociale klasse, die het SCP de ‘gevestigde bovenlaag’ noemt, omvat ongeveer 15 procent van de bevolking. Van die groep is 60 procent man en 40 procent vrouw. Zij stemmen (en dat doen ze bijna altijd) op VVD of D66. De groep is hoogopgeleid en heeft bijna altijd een koophuis. Deze mensen vinden zichzelf een stuk aantrekkelijker dan de mensen uit de lagere sociale klasse. Het gemiddelde geluksgevoel is een 8,1. De kans dat je uit de groep zult vallen, lijkt minimaal.

De bovenlaag bestaat voornamelijk uit autochtonen en een paar Westerse migranten. Het zijn mensen die de juiste mensen kennen: advocaten, burgemeesters, directeuren. Ze hebben er vertrouwen in dat als ze iets voor elkaar willen krijgen, dat het lukt mede dankzij hun netwerk.

Tussenlagen

Daartussen zitten de ‘jongere kansrijken’ (13 procent van de Nederlanders): D66-stemmers, studenten en iets lager opgeleiden, yuppen met een huurhuis of relatief goedkope koopwoning. Een grote meerderheid van hen vind het belangrijk om te luisteren naar mensen die er een ander gedachtegoed op na houden dan zijzelf. Later kunnen zij gaan horen bij de groep boven of onder hen op de sociale ladder.

De ‘werkende middengroep’ (27 procent) is de grootste groep die het SCP onderscheidt. Deze mensen werken in loondienst, hebben een gezin en wonen in een koophuis, net wat vaker buiten de stad.

Dan is er nog de op één na laagste groep: de ‘onzekere werkenden’ (14 procent). Deze groep heeft het meest negatieve zelfbeeld van alle groepen die het onderzoek onderscheidt. Zij zijn net iets beter opgeleid dan de onderste laag van de bevolking, maar hebben vaak losse contracten of zijn werkloos.

Ouderen

Er is ook een aparte groep voor ‘comfortabel gepensioneerden’. Zij hebben een koophuis en een pensioen waarvan ze luxe kunnen leven. Ze zijn niet erg hoog opgeleid. Sommige van hen overwinteren in Spanje. Deze mensen stemmen CDA, VVD of 50Plus.

‘ Focus meer op onderwijs, arbeidsmarkt en vertrouwen’

De onderzoekers van het SCP vinden dat de politiek te veel focust op inkomensverschillen, terwijl andere verschillen problematischer zijn: verschillen op de arbeidsmarkt, in opleidingsniveau, zelfvertrouwen en wantrouwen van anderen. Het SCP biedt geen oplossingen, maar zegt wel dat het zinloos is inkomens meer of minder te belasten, de media te beschuldigen van populisme of kwaad te worden op de politiek-bestuurlijke elite. Dat brengt de twee groepen niet dichterbij elkaar. 

Ook moet die politieke elite gaan inzien hoe groot het wantrouwen jegens hen is. In het SCP rapport staat:

Politici, beleidsmakers en andere hoogopgeleiden hebben de neiging om het eigen wereldbeeld als redelijk te beschouwen. Maar dat kan een vorm van subculturele bijziendheid zijn.

NRC Next: Arm is boos op rijk. Rijk heeft niets in de gaten

Cc-foto: Dave Rutt