Rechtstaat onverdedigd

“Er bestaat een totaal verkeerd beeld van Orbán. Hij wordt gestigmatiseerd. Weggezet als de duivel, de bad guy , het zwarte schaap.” Vorige week nam voormalig staatssecretaris Dzsingisz Gabor (CDA) het in NRC Handelsblad op voor de Hongaarse premier Viktor Orbán. Een rapport van het Europese Parlement over de politieke situatie in Hongarije deed Gabor af als “een fantastisch links circus.”

Dit ondanks alle bewijs dat de rechtstaat in Hongarije onder vuur ligt. Het rapport heeft felle kritiek op onder andere het functioneren van het constitutionele stelsel, de onafhankelijkheid van de rechtspraak en de bestrijding van corruptie en belangenverstrengeling. Het is moeilijk om zulke kritiek als “links” te zien. En Orbán zelf tooit zijn land met de geuzennaam “onliberale democratie.”

Gabor, gretig geciteerd door Volkskrant-columnist Martin Sommer op 20 april, hecht weinig belang aan de rechtstaat. Pas als het land een dictatuur zou worden “waar de mensenrechten niet in acht worden genomen, waar journalisten voor de rechter worden gesleept” dan “moeten we ons bedenken: willen we daar zaken mee doen?” Vraagteken. Dus Gabor ziet zelfs dan nog ruimte om zaken te doen.

Dit zal er mee te maken hebben dat de Nederlandse voormalige bewindsman Orbáns kritiek op het multiculturele ideaal deelt. Wat ons land betreft stelt hij: “Onze integratiepolitiek is natuurlijk mislukt.” De EU moet serieus met de Hongaarse premier in gesprek gaan over migratieproblemen, vindt hij. De zorgen op immigratiegebied van (onder anderen) veel Hongaren moeten zwaar wegen.

Wat u er ook van vindt, het is Gabors goed recht om integratiepolitiek in ons land mislukt te vinden. (Hij staat daarin trouwens bepaald niet alleen: volgens cijfers die de Europese Commissie afgelopen maand publiceerde vindt 39% van de Nederlanders de integratie van de meeste immigranten onsuccesvol.) Maar aanvallen op de Hongaarse rechtstaat bagatelliseren is van een heel andere orde.

Ongeacht wat u ervan vindt, Orbán mag zijn standpunt ventileren over immigratie naar Hongarije. (Ook die mening wordt overigens breed gedeeld: bovengenoemde gegevens wijzen uit dat van de EU-burgers 38% immigratie van buiten de EU meer als ‘probleem’ dan als ‘kans’ voor het eigen land beschouwt; in Hongarije vindt liefst 63% dit.) Maar van de rechtstaat moet Orbán absoluut afblijven.

Ook mijn collega Cas Mudde (Universiteit van Georgia) focust op het migratiedebat. Een maand terug riep hij in NRC de christendemocratische partijen in de EU op om te breken met Orbán. Niet alleen vanwege zijn dictatoriale neigingen, maar ook vanwege zijn “frontale aanval op de multiculturele samenleving” via bepaalde uitspraken. Maar dat laatste is niet verboden – sterker, dat heet democratie.

Onderzoeker Hanco Jürgens van het Duitslandinstituut maakt een principieel standpunt over de rechtstaat in de praktijk zelfs ondergeschikt aan het migratiedebat. In zijn repliek op Muddes betoog schrijft hij in NRC dat hij Orbán “binnen de christendemocratische familie” wil houden voor “een oplossing voor de herverdeling van vluchtelingen in Europa.” Dictator of niet, hij blijft één van ons!

Zeker, in een democratie moet de stem van zulke massale weerzin jegens immigratie worden gehoord. Evenals de stem van christendemocraten die Jürgens noemt en op dezelfde lijn zitten, met name Duits minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer en Oostenrijks premier Sebastian Kurz. Maar het cruciale verschil met Seehofer en Kurz is dat Orbán de democratische rechtstaat niet respecteert.

De NRC zelf koos in een hoofdredactioneel commentaar op 9 april de kant van Mudde. In dat commentaar, getiteld “Orbán hoort niet bij christen-democraten in Europarlement,” rept NRC van een “eenpartijstaat” waarin de premier “rechterlijke macht en de media aan banden” heeft gelegd. Klare taal, en reden genoeg voor elke rechtgeaarde (christen-)democraat om zich van Orbán te distantiëren.

Helaas vond de krant het nodig om zich tegelijkertijd laatdunkend uit te laten over Orbáns visie: hij zit “op de lijn dat alleen hij zijn land, en eigenlijk heel Europa, kan verdedigen tegen een imaginaire islamitische invasie.” Tsja. Bekend probleem: veel media nemen anti-immigratieretoriek à la Trump en Orbán wel letterlijk maar niet serieus, terwijl veel kiezers die serieus nemen maar niet letterlijk.

In datzelfde commentaar moest NRC ook zo nodig Orbáns politieke keuzes veroordelen: “in plaats van vluchtelingen welkom te heten, plaatste Orbán een muur aan de grens.” En met het plan van de EU om vluchtelingen over de lidstaten te verdelen, daar deed Hongarije “ostentatief niet aan mee.” Tsja. Luistert Orbán niet gewoon naar kiezers? Dat is toch heel anders dan de rechtstaat ondermijnen?

Leids hoogleraar Luuk van Middelaar daarentegen onderscheidt in NRC van 12 april “ inhoudelijke kritiek” van “ formele kritiek.” Er is “onder Europese kiezers meer steun voor dichte hekken dan voor onbeperkte opname,” maar het is toch iets anders “dat Orbán kieswetten herschreef? De rechterlijke macht aanpakt? Het recht op vrije organisatie inperkt? De media onder controle (…) bracht?”

Dat dit onderscheid vaak niet wordt gemaakt tekent de mate waarin immigratiekwesties de politiek in het hele Westen gijzelen. Dat blijft zo, zolang niet wordt gekozen voor oplossingen waarmee ook degenen die sceptisch zijn over multiculturalisme kunnen leven. In de tussentijd bestaat het gevaar dat anti-immigratiehaviken die worden gekozen, zoals Trump en Orbán, de rechtstaat om zeep helpen.

Dan valt er in die landen niets meer te kiezen.