2 + 2 = 5

Er is nog hoop voor het CDA. En dan niet om weer electorale winst te behalen en de grootste partij te worden, maar om het zoekgeraakte morele kompas weer terug te vinden en de eigen basisprincipes na te streven.

Op 28 september jl. hield de Noord-Koreaanse Arbeiderspartij een historisch congres waarbij Kim Jong-il zich wederom liet aanstellen als Secretaris-Generaal van de partij. Uiteraard stemden de leden unaniem voor zijn aanstelling. Verder werd zijn 27-jarige zoon en vermoedelijke opvolger Kim Jong-un (bijgenaamd de Briljante Kameraad) gepromoveerd tot generaal in het Noord-Koreaanse leger.

Iets dichter bij huis hield het CDA op 2 oktober eveneens een historisch congres waarbij de leden zich in tweederde meerderheid hebben uitgesproken voor het regeerakkoord tussen de VVD en het CDA en het gedoogakkoord van beide partijen met de PVV.

Wat heeft het congres van de Noord-Koreaanse Arbeiderspartij gemeen met het CDA-congres? Op het eerste gezicht niet zo gek veel. Het gaat in beide gevallen om een congres van een politieke partij, maar daar houdt de gelijkenis ook wel op. Maar als we iets kritischer naar het CDA-congres kijken dan vallen meer overeenkomsten met de Arbeiderspartij op dan ons lief is. In de eerste plaats gaat men er in beide gevallen van uit dat wat goed is voor de Partij, ook goed is voor het land. De Partij is volmaakt en haar bestuurders en politici zijn bekwame en onzelfzuchtige dienaren van de Partij en daarmee van het land en zijn bevolking. Daarom zijn hun keuzes en besluiten automatisch de best mogelijke keuzes en besluiten die uiteindelijk ten goede zullen komen van de mensen in het land.

Uiteraard mogen de leden wel even een stempel van goedkeuring drukken op die keuzes en besluiten, maar de stemmingen hebben doorgaans vooral een ceremonieel karakter. De partijtop heeft immers allang besloten wat er moet gebeuren en een stemming is vooral nodig om de schijn van een democratische legitimiteit op te houden. Met andere woorden, de congressen zijn in beide gevallen democratisch voor zover het de mensen aan de top goed uitkomt, en minder democratisch en zelfs autoritair als het stemvee niet (goed) begrijpt wat het bestuur ook alweer had voorgeschreven en zoiets geks doet als zelf nadenken, eigen afwegingen maken en geheel zelfstandig een eigen keuze bepalen.

Zo is het in Noord-Korea dan ook ondenkbaar om tegen te stemmen als Kim Jong-il zich kandidaat stelt voor nog een termijn als Secretaris-Generaal of als het hem heeft behaagd om te besluiten dat 2 + 2 = 5. Geen kameraad zal het in zijn hoofd halen om een tegenkandidaat voor te stellen of te wijzen op de (evidente) onjuistheid van zijn rekensom. Doet iemand toch een poging dan kan hem hetzelfde overkomen als Winston Smith uit Nineteen Eighty-Four van George Orwell: hij wordt in het gunstigste geval gevangengezet, ondervraagd, gemarteld en heropgevoed om als een loyale en gehoorzame dienaar terug te keren in de maatschappij.

Bij het CDA gaat men iets subtieler te werk: iedereen die dat wil krijgt alle ruimte om te beweren dat twee plus twee toch echt vier is, maar als het op stemmen aankomt dan is het speelkwartier over en moet iedereen gewoon beamen wat de meester heeft gezegd, namelijk 2 + 2 = 5. Zelfs de belangrijkste en dus ook de meest gedisciplineerde en gehoorzame leden krijgen de ruimte om een ketterij als 2 + 2 = 4 te verdedigen. Maar ondertussen wordt hun politieke graf gegraven en worden ze zwaar onder druk gezet om hun antwoord te herzien. Zo mochten we vernemen dat Ab Klink zwaar onder druk was gezet en zelfs een ontslagprocedure in het vooruitzicht was gesteld als hij nog langer de machtsgeilheid van Verhagen zou frustreren vanwege zulke triviale zaken als principes en naastenliefde. Later werd hetzelfde kunstje nog een keer toegepast op Ferrier en Koppejan, maar in een afgezwakte vorm vanwege de overweldigende media-aandacht en dus zonder het beoogde resultaat (de twee hielden voet bij stuk en bleven, anders dan Klink, wel in de fractie).

Ondanks de verschillen in aanpak (straf- en heropvoedingskampen vs. karaktermoord en/of (dreigen met) ontslag) is het beoogde eindresultaat bij beide partijen hetzelfde: ze streven allebei naar zoveel mogelijk uniformiteit, discipline en volgzaamheid onder de leden. Het woord ‘dissident’ is zowel in Noord-Korea als in CDA-kringen het ergste scheldwoord dat men kan bedenken om iemand tot het diepst van zijn ziel te kwetsen. Bij beide partijen is alles erop gericht om kritische en onafhankelijke geesten die tegen de stroom ingaan om te vormen tot dociel en gehoorzaam stemvee.

Ondanks alle kritiek zijn er ook genoeg positieve dingen te melden over het CDA-congres dat terecht historisch werd genoemd. Zo was het niet eerder voorgekomen dat zoveel leden de moeite hadden genomen om op een partijcongres te verschijnen en hun zorgen te uiten over de koers die het bestuur heeft gekozen. Nog nooit heeft zo’n grote minderheid (32%) tegen een resolutie van het partijbestuur gestemd, nog nooit was de verdeeldheid zo groot en nog nooit was de angst zo duidelijk zichtbaar in de ogen van bestuurders en politici die hun plek op het pluche bedreigd zagen door de lastige leden die – zoals altijd – de basisprincipes van de partij beter kennen en toepassen dan hun leiders.

Er is dus nog hoop voor het CDA. En dan niet om weer electorale winst te behalen en de grootste partij te worden, maar om het zoekgeraakte morele kompas weer terug te vinden en de eigen basisprincipes na te streven. Het enige wat het daarvoor hoeft te doen is niet alleen meer ruimte te geven aan diversiteit aan meningen, inzichten en invalshoeken die er binnen de partij leven, maar er ook serieus naar te luisteren. Misschien komt het ooit nog zelfs zover dat er ook daadwerkelijk naar gehandeld wordt. Maar misschien is dat een te naïeve gedachte. Misschien mogen we niet teveel tegelijk vragen van een partij die nog een lange weg te gaan heeft om een nette, beschaafde en democratische partij te worden.