Algemeen wantrouwen remt de economie

Dezer dagen wordt duidelijk dat ook de Staatsloterij de boel grotelijks belazerd heeft: jarenlang draaiden bij de trekking ook de onverkochte loten mee. Dat werd zorgvuldig verborgen gehouden. Dit is de kers op de taart van het gekonkel waarmee de Nederlanders iedere keer weer worden geconfronteerd. De Telegraaf – ere wie ere toekomt – heeft dag aan dag blootgelegd hoe medische instanties met een vork schrijven terwijl het de verzekeraars (die heus geen kartel vormen) niet wezenlijk interesseert. Het verweer was de ingewikkeldheid van het stelsel, maar een mevrouw van een patiëntenbond constateerde droog op BNR Nieuwsradio dat het tot nog toe nooit had geleid tot te láág declareren.

Dan was er de Bulgarenfraude waarbij criminele bendes zich massaal van toeslagen meester maakten terwijl de belastingdienst niet in staat bleek om vast te stellen dat er achter bepaalde voordeuren toch wel wat véél mensen woonden, dit terwijl op het aanslagbiljet toch adresgegevens worden gevraagd. De oliemaatschappijen lijken gezamenlijk de benzineprijs hoog te hebben gehouden. Rundvlees werd met dat van paarden gemengd. Verzekeringsmaatschappijen weten steeds weer een nieuwe truc te verzinnen om onder terugbetalingen aan de kopers van een woekerpolis uit te komen. Politieke partijen bestrijden elkaar tot op het bot om nog op de avond van de verkiezingsuitslag tot een innige samenwerking over te gaan. In Roermond maakt Van Rey zich klaar voor de volgende stap in zijn loopbaan. Ondertussen blijken niet alleen provinciale en gemeentelijke overheden, maar ook woningbouwverenigingen en schoolbesturen hun kapitaal verspeeld te hebben met derivaten die ze door bankdirecteuren als hartstikke slimme indekking tegen schade was aangesmeerd. 

Ondanks strenge woorden in de Tweede Kamer – “Aanpakken! Spuugzat!” – wil het met de fraudebestrijding maar niet vlotten, tenzij het bijstandsmoeders betreft of alleenstaande AOW-ers die elkaar in deze tijden van mantelzorg een beetje ondersteunen. 

De meesten van ons hebben geleerd dat Nederland misschien wel klein was maar toch ook heel fijn: we hadden alles goed voor elkaar, misschien wel beter dan in andere landen. Nederlandse bestuurders waren eerlijk en integer. Alles werd goed gecontroleerd. Zuinigheid en vlijt hadden inderdaad huizen als kastelen gebouwd. Nederlandse producten waren niet altijd ‘top of the bill’ maar wel onverslijtbaar. In het zakenleven overheerste eerlijkheid. Je betaalde een hoop belasting en premie, maar daar stond wel wat tegenover. “Ik hoef van mijn huis geen fort te maken zoals jij”, vertelde ik twintig jaar geleden tegen een Braziliaanse kennis, “Dat scheelt een hoop geld. Mijn ziektekosten zijn gedekt en mijn pensioen is gegarandeerd”. 

Inmiddels bereidt mijn pensioenfonds een volgende korting voor. 

Dit moet toch allemaal drastische gevolgen hebben voor het beeld dat de burgerij van haar land heeft. De eenentwintigste eeuw was tot nog toe een groot demasqué. Nederlanders keken altijd met dédain naar de corrupte en slecht bestuurde landen in het zuiden van Europa, om maar te zwijgen van wat er buiten ons werelddeel gebeurde. Nu blijkt dat we met die gehate en verachte landen méér gemeen hebben dan wij altijd dachten. Zelfs de staatsloterij is oneerlijk. Ik denk daardoor dat het algemene wantrouwen van de Nederlanders sterk is toegenomen. Niet alleen voor de instanties maar ook voor elkaar. Een ander wil je besodemieteren tenzij het tegendeel is gebleken.

Dan is je geld alleen maar veilig in je eigen zak, al staat het dan noodgedwongen op een bankrekening. Dát is een van de redenen waarom consumenten hun geld in hun zak houden. Ze geven niets uit omdat ze wat achter de hand willen houden voor nog slechtere tijden, als ze weer belazerd zijn, als er weer een belofte wordt gebroken, als ze weer de klos zijn. En als die burgers een zakelijk aanbod wordt gedaan, dan beseffen ze weer hoeveel leergeld ze hebben betaald. Twintig jaar geleden hadden Nederlanders nog een open houding ten opzichte van elkaar. Nu wint steeds breder de mening terrein dat je de mensen niet moet vertrouwen. Nooit. Dat je eerst moet kijken of iemand niet probeert misbruik van je te maken. Dit cynisme is bezig een wezenskenmerk te worden van het nieuwe Nederland. Er hoort nóg een component bij, bekend van naties die onze ministers nog steeds graag de mantel uitvegen: wie zelf niet steelt, is een naïeve domoor. 

Dinsdag verklaarde Diederik Samsom hoe jammer hij het vond dat Jan Pronk de PvdA verliet, juist nu er een kabinet aan de macht was dat de inkomensverschillen daadwerkelijk verkleinde. Wie dat hoort, huivert.

Gelukkig hoef ik de komende twee jaar – afkloppen – geen grote uitgaven te doen. Zo denken vandaag de dag miljoenen Nederlanders. Het algemeen wantrouwen is een rem op het economisch herstel. Erger nog: dat wantrouwen is niet alleen algemeen maar ook gefundeerd.

Volg Han ook op Twitter

Het laatste boek van Han van der Horst is: Nederland, de vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu