Blijven leren van jaarwisselingen

De jaarwisseling is in feite het grootste – en gratis – risico-evenement dat Nederland kent. Inmiddels is er brede consensus bij lokale en landelijke autoriteiten dat de norm behoort te zijn dat de jaarwisseling ordelijk verloopt.

Onder meer de minister-president, korpsbeheerders, burgemeesters, korpschefs, lokale en landelijke politici spraken zich uit. In hun uitspraken lag veelal – bij de één meer dan bij de ander – een zelfkritische boodschap vervat: de afgelopen jaren zijn de problemen onderschat.

Een nieuwe jaarwisseling staat voor de deur. Wat kunnen we verwachten na drie onderzoeken (de Politieacademie onderzocht de afgelopen drie jaar het verloop van de jaarwisseling, rapporten hier deel 1, hier deel 2 en hier deel 3), het rapport van een landelijke commissie en de toegenomen aandacht voor de jaarwisselingproblematiek die daar het gevolg van was? De jaarwisseling 2008 – 2009 waren op de meeste plaatsen minder incidenten en was er minder schade dan bij de jaarwisseling ervoor, die mogelijk mede als gevolg van de toen heersende mist extra problematisch was. Maar de woorden “rustig” en jaarwisseling gingen nog steeds niet samen en het valt te verwachten dat het aantal incidenten nog steeds hoog zal zijn in vergelijking met andere momenten in het jaar. Op zijn best zal er sprake zijn van een trend in de goede richting, maar dat moet nog blijken.

Net als voor de laatste jaarwisseling is er weer veel aandacht voor de toepassing van supersnelrecht. De ruime berichtgeving over deze maatregel kan en zal toen wel hebben bijgedragen aan het beeld dat de pakkans toeneemt, maar met 33 zaken en 30 veroordelingen kan het objectieve effect alleen maar gering zijn geweest. De procedure blijkt het best te passen bij eenvoudige zaken die weinig of geen verder onderzoek vergen. Dat zijn echter niet de typen delicten waarvoor deze strenge maatregel bedacht is. De vuurwerkproblematiek blijft hardnekkig. Het is helder dat de aanpak van vuurwerkrisico’s verder strekt dan ons eigen land: het illegaal vuurwerk komt tenslotte uit het buitenland. De cultuur dat illegaal vuurwerk normaal wordt gevonden is en blijft een moeilijk dilemma.

Er zijn ook veelbelovende ontwikkelingen te melden. De verhoogde aandacht voor de jaarwisseling heeft zich op zowel lokaal als regionaal niveau vertaald in een verhoogde aandacht voor tijdige en gemeenschappelijke, multidisciplinaire voorbereidingen en verbeteringen in de aanpak. Door de algemene en regionale aandacht voor de jaarwisseling is een politiek-maatschappelijk klimaat ontstaan in de sfeer van ‘een goede burgemeester is op de jaarwisseling voorbereid’. Dat heeft ook tot gevolg dat gemeenten, die problematische jaarwisselingen teveel op hun beloop laten, onderschatten of bagatelliseren, beginnen op te vallen. Er is, ook daar waar sprake is van gelijksoortige problematiek, te veel verschillen tussen regio’s en gemeenten binnen veiligheidsregio’s met betrekking tot de aandacht voor de jaarwisselingproblematiek, de formulering van een aanpak, de multidisciplinariteit van de aanpak en de toepassing van goede werkwijzen.

Want er is inmiddels het nodige bekend over goede werkwijzen. Het gaat om een combinatie van preventie en repressie, specifiek gericht op hotspots en hotshots en een lik-op-stuk benadering. Samenwerken met bewoners is een essentieel onderdeel daarvan. De verbinding leggen met de alledaagse orde- en veiligheidsproblemen die vaak ten grondslag liggen aan de onveiligheid bij de jaarwisseling is een ander element. Hantering van een meerjarenperspectief is ook van belang: de problemen laten zich niet in één jaar keren.

De jaarwisseling is een risico-evenement dat om permanente aandacht vraagt. Gebrek daaraan leidt tot routinematig handelen, veronachtzaming van de problematiek en het herhalen van oude fouten. In 1990 bracht het ministerie van Binnenlandse Zaken een leidraad uit voor “een effectieve aanpak van overlast en ordeproblemen rond de jaarwisseling”. Dat wist toen we aan onze onderzoeken begonnen (binnen en buiten het ministerie) niemand meer.