Breng het vertrouwen in de politiek terug, trek de formatie los

Vier voormalige informateurs – Dries van Agt, Frits Korthals Altes en Frans Leijnse – weten  hoe de formatie kan worden losgetrokken. De Tweede Kamer moet zich met hangende pootjes melden bij Zijne Majesteit. Zou hij misschien, nu de politiek er zo’n puinhoop van gemaakt heeft… Informateurs hebben meer gezag als ze met de zegen van het paleis kunnen optreden. Onder de oranje wimpel komt alles goed.

Hiermee sluiten de emeriti informateurs aan bij een oude mythe: het oranjehuis is door God gezonden om het volk tegen de falende politiek te beschermen, dit in het kader van Zijn speciale verbond met Nederland. De stadhouders uit de tijd van de Republiek gebruikten dit geloof al om hun macht te versterken in hun concurrentiestrijd met de regenten. Ook het koningshuis ontleent er een deel van zijn onwrikbare positie aan. ‘t Is een steunpilaar onder de oude en door veel Nederlanders nog niet vergeten leuze: “God, vaderland en Oranje”.

‘t Is natuurlijk in grote mate flauwekul. In de praktijk hebben de oranjevorsten weinig tot niets gedaan om het volk tegen de misgrepen van de politiek te beschermen. Als puntje bij paaltje komt, is de monarchie juist hoeksteen van de gevestigde orde. Er is dan ook geen enkele reden om aan te nemen dat Willem-Alexander het in de huidige formatieperikelen beter zou doen dan de Tweede Kamer.

De formatie is niet vastgelopen omdat mevrouw Schippers als vertegenwoordiger van de Tweede Kamer te weinig gezag heeft, maar omdat de uitslag van de kamerverkiezingen de bestendig gebruikelijke praktijk van het formeren onmogelijk maakt. Nederland staat voor zeer fundamentele keuzes. Om zijn positie en zijn welvaart ook in de eenentwintigste eeuw structureel te handhaven, moet het zich opnieuw uitvinden. In het verleden behaalde resultaten geven geen garantie voor de toekomst. Met een onsje hier en een grammetje daar gaat het niet meer. Het Nederlandse volk ziet dat scherp in maar is tegelijkertijd over de aard van de kansen en bedreigingen tot op het bot verdeeld. Dat komt in de Kamerverkiezingen tot uiting. Ooit schommelde het zeteltal van de grootste partijen rond de vijftig. Nu geldt de VVD-fractie met 33 zetels als een parlementaire reus. Het parlement maakt op die manier de nationale angsten, de twijfels, de onderzekerheden zichtbaar die in elk van ons wonen, ook als we die overschreeuwen door de keuze voor een extreme partij.

In zulke omstandigheden is het onmogelijk een minderheidsregering te vormen zoals dat in de tijd van Leijnse, Korthals Altes en Van Agt wel lukte. Dat is het probleem en niets anders. Wat Nederland nu nodig heeft, is geen informerende koning maar een zoektocht naar nieuwe manieren om de relatie tussen parlement en regering vorm te geven.

Men zou onder de huidige omstandigheden kunnen gaan voor een minderheidsregering die van geval tot geval nieuwe gedoogpartners zoekt. Een ander model is het door mij al vaker bepleite extraparlementaire kabinet dat niet op een meerpartijenakkoord steunt maar op de visie van de ministers. Wij hebben in ieder geval een kabinet nodig dat niet meteen valt omdat een enkele regeringspartij zich niet in een onderdeel van het beleid kan vinden zoals tot nog toe het geval was. Het zoeken naar een klassieke meerderheidsregering zal hoogstens een zeer instabiel kabinet opleveren, een kabinet van kraakporselein zoals ze meer dan honderd jaar geleden plachten te zeggen.

Dat niet alleen: zo’n kabinet is ook nog gebaseerd op een regeerakkoord dat een slot op de mond zet van de kamerleden der regeringspartijen. Zij worden onderworpen aan strenge fractiediscipline. Zij moeten zich bewegen tussen de enge grenzen die de fractieleiders stellen. De werkelijke beslissingen worden in achterkamertjes genomen waar ministers en partijleiders – wellicht ook nog met de helemaal ongekozen partijvoorzitters – van alles zitten te bekokstoven, waarna in de kamer enige rituele dansen worden opgevoerd voor de Bühne met het protest van een machteloze oppositie als atonale achtergrondmuziek. Dat komt de kwaliteit van de besluitvorming niet ten goede. Dat is slecht voor de reputatie van de politiek. Dat is een invitatie tot kiezersbedrog. Een kabinet dat van geval tot geval andere meerderheden zoekt, geeft politieke partijen de kans zichzelf te blijven. De regering zelf heeft de ruimte om in haar zoektocht naar oplossingen voor nieuwe problemen de oude scheidslijn tussen “linkse” en “rechtse” maatregelen doorbreken.

Tel uit die winst! Ga voor de toekomst! Breng het vertrouwen in de politiek weer terug!