Censuur op basis van een beroep op nepnieuws gaat een brug te ver

Overal ter wereld proberen machthebbers censuur in te voeren, zogenaamd om de burger tegen nepnieuws te beschermen. Voorop liep Maleisië dat enkele weken terug een strenge wet invoerde die iedereen strafbaar maakte die volgens de overheid valse berichtgeving verspreidde. Wie onwillekeurig zo´n berichtje deelde, kon al voor de rechter worden gedaagd en tot zes jaar gevangenis veroordeeld worden. Een paar dagen na de invoering al begon de overheid de wet ijverig toe te passen.

Het was allemaal een idee van premier Najib Razak die al enkele jaren achtervolgd wordt door een enorm vastgoedschandaal. Met een wet tegen zogenaamd nepnieuws zou men discussie en berichtgeving daarover eenvoudigweg strafbaar kunnen stellen. Met de verkiezingen van afgelopen woensdag in het vooruitzicht was immers voorzichtigheid voor de regeringscoalitie de moeder van de politieke porceleinkast. De oppositie moest geen kans krijgen daarin rond te dansen. Premier Razak liet bovendien de grenzen van de kiesdistricten opnieuw trekken zó dat ze zijn partijencoalitie bevoordeelden. Maleisië heeft destijds het Britse first past the post systeem overgenomen. De kandidaat met de meeste stemmen wint ook al blijft zijn stemmenaantal ruim onder de vijftig procent.

Niemand gaf tot voor vandaag een cent voor de oppositie. Dat heeft te maken met de bijzondere politieke omstandigheden in Maleisië. Dat is een multiculturele natie met tal van minderheden die destijds door de Engelse kolonialen het land zijn ingehaald om op de plantages te werken. Ze zijn over het algemeen van Chinese of Indiase afkomst.

Uitzonderingswetten Daarnaast bestaan er grote etnische verschillen tussen de autochtone volkeren in de twee delen van  het land: het schiereiland Malakka en het noordelijke gedeelte van het reusachtige eiland Borneo. Dit maakt Maleisië tot een culinair paradijs maar de verschillende bevolkingsgroepen mogen elkaar niet echt en in de jaren zestig van de vorige eeuw vonden bloedige rassenrellen plaats. Die zijn destijds door de regering keihard neergeslagen waarna uitzonderingswetten werden ingevoerd die de media onder controle stelden en elke uiting verboden die ook maar enigszins als het zaaien van haat of etnische verdeeldheid kon worden uitgelegd. Mede daardoor kon de regeringscoalitie meer dan een halve eeuw aan de macht blijven. Die sloot zich in 1973 nog nauwer aaneen in een nationaal front, de Barisan Nasional, waarbij momenteel dertien partijen zijn aangesloten, vrijwel allemaal met een etnisch karakter.

De eerste onder zijns gelijken is de United Malay National Organisation (UMNO) die min of meer de koers bepaalt en altijd de premier levert. De UMNO vertegenwoordigt de bumiputra of landskinderen, de oorspronkelijke Maleise bevolking. Tegelijk draagt zij een stevig islamitisch karakter. Tweede viool speelt de Malay Chinese Association. De andere partijen hebben meer of minder inspraak naar gelang van hun omvang. Alle reguliere media zijn in handen van de staat of van eigenaren, gelieerd aan een Barisan Nasional partij. Wie een krant, een radiozender of een TV-station wil oprichten, heeft een vergunning nodig van de regering en die wordt aan oppositionele krachten niet verstrekt. Pas de komst van het internet heeft dit feitelijk mediamonopolie enigszins doorbroken en de antinepnieuwswet was vooral bedoeld om ook daar de zware hand van de regering neer te kunnen leggen.

Dorpsdokter Over het algemeen heeft de Barisan Nasional Maleisië behoorlijk bestuurd. De welvaart is de afgelopen halve eeuw enorm gestegen en het economisch succes van het land is veel groter dan dat van Indonesië. De bekendste leider van de Umno was premier Mahathir Mohammed, een voormalige dorpsdokter die het land met vaste hand leidde omdat hij als arts dacht overal verstand van te hebben. Ook als premier had hij weinig geduld met wie naar aanleiding van zijn recepten en voorschriften tegen durfde te sputteren. Zulke lastpakken bracht hij graag tot zwijgen.

De oppositie kwam er al die jaren nauwelijks aan te pas. De fundamentalistisch islamitische Partai Islam kreeg nooit meer dan een handvol zetels. Meer succes had een Democratische Actie Partij die bezwaar maakte tegen de gestolde raciale scheiding in het land maar die wist nooit het ‘ons of de chaos’ verhaal van de Umno en de Barisan Nasional te doorbreken. Ook niet toen ze spil werd van een samenwerkingsverband met andere oppositiepartijen.

Kopje kleiner Tot gisteren. Dat kwam omdat de oude premier Mahathir Mohamad, 92 maar nog uitermate kwiek, zich bij de oppositie heeft gevoegd. De oude had er destijds al een handje van te ambitieuze kroonprinsen een kopje kleiner te maken. Zo kwam zijn pupil Anwar Ibrahim in de gevangenis terecht op beschuldiging van homoseksuele praktijken omdat hij de indruk gaf Mahathir te vroeg met pensioen te willen sturen. Mahathir stoomde daarop Najib Razak klaar als opvolger maar diens corrupte praktijken stuitten de oude baas kennelijk teveel tegen de borst. Hij besloot ook Razak te laten vallen. In de laatste dagen voor de verkiezingen heeft de geplaagde premier nog geprobeerd Mahathir over de antinepnieuwswet te laten struikelen omdat deze had beweerd dat er aan zijn campagnevliegtuig was geknoeid.

Hoe dan ook, de verschillende oppositiepartijen, verenigd in de Pakatan Harapan, de Coalitie van de Hoop, gingen met de oude Mahathir als boegbeeld de verkiezingen in. En tot tot ieders verbijstering hebben zij gewonnen. De koning van Maleisië zal Mahathir naar alle waarschijnlijkheid tot premier benoemen ook al heeft verliezer Razak nu al verklaard dat geen enkele partij of coalitie in het nieuwe Maleisische parlement een stabiele meerderheid zal krijgen. Bijkomend voordeel: hij heeft niet alleen de Barisan Nasional maar ook de islamisten van de Partai Islam het nakijken gegeven. Hun zetelwinst bleef beperkt.

Mahathir belooft dat hij over twee jaar plaats zal maken voor Anwar Ibrahim, die hij inmiddels weer in genade heeft aangenomen. Dan moet hij deze wel eerst gratie geven want hij zit nog steeds in de gevangenis. De kiezers van Maleisië hebben daarmee een duidelijke boodschap afgegeven: ze laten niet met zich sollen. Er zijn grenzen. Je kunt te ver gaan. En iedereen begreep dat die wet tegen het zogenaamde nepnieuws bedoeld was om de waarheid voor het volk verborgen te houden. Dat is de mondiale betekenis van deze zeer bijzondere verkiezingsuitslag. Opnieuw is het woord van Lincoln bevestigd: je kunt sommige mensen altijd bedriegen, je kunt alle mensen soms bedriegen maar je kunt nooit alle mensen altijd bedriegen.

Vers twee is of Mahathir op zijn zeer oude dag heeft leren luisteren. Dat was nooit zijn sterke kant toen hij voor de eerste keer premier was. Aan de andere kant: ze zeggen wel eens: wijsheid komt met de jaren. En de oppositie heeft beloofd die nepnieuwswet meteen weer in te trekken. Dat is dan stap één op de weg naar vrije media in Maleisië. Toch stemt deze nederlaag van een autoritair bestuurder tot tevredenheid. Het is een waarschuwing aan het adres van alle machthebbers die denken dat ze de zorg om nepnieuws kunnen gebruiken om het vrije debat te smoren en censuur in te voeren.

Maleisië is een federatie van dertien deelstaten en drie territoria. Aan het hoofd van een aantal deelstaten staan sultans of rajah´s wier macht tegenwoordig vooral symbolisch is. Om de vijf jaar wijzen zij een hunner aan tot Yang di-pertuan Agong, zeg maar de koning. De verschillende vorstenhuizen blinken niet uit door veranderingsgezindheid en het is nog maar de vraag hoe de huidige koning met deze volstrekt nieuwe politieke situatie omgaat. De huidige, Mohammed V sultan van Kelantan, is op de foto in ieder geval, een vorst van allure. Hij heeft op verschillende plekken in Europa gestudeerd, onder andere aan de Universiteit van Oxford en het Institute for Islamic Studies in Londen. In Duitsland deed hij ontwikkelingseconomie. Als sultan volgde hij zijn zieke vader tegen diens uitdrukkelijke wil op.

Cc-foto: Sergi Hill