Corona en het kapitalisme

Dat was het dan. De nieuwe economische crisis is een feit. De parallellen met de ineenstorting van 2008 zijn treffend. De grote leidslieden in de economie, de Klazen Knot zeg maar, de grote opiniemakers van de universiteiten en de onderzoeksinstituten hebben opnieuw n i e t s zien aankomen. Nu kun je daar tegenin brengen dat een wereldepidemie zoals nu is veroorzaakt door het coronavirus met geen mogelijkheid te voorspellen valt. Toch komen deze experts daar niet zomaar mee weg. Niemand van de pundits en de wijsneuzen heeft erop gewezen hoe kwetsbaar het westen en het kapitalistische systeem blijken als de angst voor een besmettelijke ziekte toeslaat. Een maand geleden nog probeerden de politieke leidslieden in de politiek het publiek wijs te maken dat de immigratie het centrale onderwerp zou zijn van de verkiezingen. Dat verbleekt bij de economische ineenstorting waarmee we nu worden geconfronteerd. De vraag is trouwens wie de oogst gaat binnenhalen als we allemaal thuis moeten blijven en er straks geen seizoensarbeiders uit Oost-Europa meer naar het Westland komen. We treden terrein binnen dat niet in kaart is gebracht.

De vorige crisis leek overwonnen maar juist de gewone Nederlanders zijn de gevolgen daarvan niet te boven gekomen. De werkgevers maakten van de gelegenheid gebruik om hun positie tegenover de werknemers te versterken. De vakbonden verloren op grote schaal aan macht. Talloze mensen waren gedwongen om zich als ZZP-er te onderwerpen aan de grillen van de markt. Vaste contracten werden een zeldzaamheid. Economische groei vertaalde zich niet tot nauwelijks in de verhoging van de inkomens. Het stelsel van sociale voorzieningen werd zo afgeslankt dat je tegenwoordig zo in de bijstand zit. Dat betekent maar al te vaak verlies van huis en haard. Letterlijk. De afgelopen jaren hebben Nederlanders zich massaal in de schulden gestoken om op een zieke schaarstemarkt tóch aan een dak boven hun hoofd te komen. Dat gaat snel verkeerd als straks de ZZP-ers om te beginnen massaal aan de dijk worden gezet. Als de ontslaggolven in de zwaar getroffen bedrijfstakken op gang komen. Als de Nederlanders thuis het virus op een afstand zitten te houden en alleen bij de supermarkt nog iets uitgeven. Als de banken voorziening na voorziening moeten treffen om de gevolgen van oninbaar gebleken kredieten te overwinnen.

Het antwoord op de vorige crisis was een nieuw kaartenhuis. Dat wordt nu weggeblazen. De komende dagen zullen we van alle kanten te horen krijgen hoe goed we ervoor staan, hoe sterk de economie in essentie is en dat we de afgelopen jaren zo netjes gespaard hebben. Om het bijbels te zeggen: de pakhuizen liggen vol voor de magere jaren. Dat spaarcentje zal snel op zijn. We staan er helemaal niet goed voor. Ons economisch systeem blijkt niet bestand tegen een griepvirus. Het westen is een reus op lemen voeten. Het kapitalisme faalt. De markt is geen garantie maar een gevaar voor de bestaanszekerheid van u en ik. Althans als we door gaan te blijven geloven in de dogma’s die ons dertig jaar geleden door Margaret Thatcher en Ronald Reagan zijn aangereikt, geïnspireerd als zij waren door hun heksenmeester Milton Friedman en zijn Chicago School of Economics.

Nu krijgen juist de gewone mensen de rekening opnieuw gepresenteerd.

Staan we dan machteloos? Hoop is er alleen maar als wij met zijn allen bereid zijn onze dogma’s over het maatschappelijk verkeer ter zijde te stellen oog in oog met de noodsituatie waarin wij ons bevinden. Die lijkt op een invasie. Er doet zich een vijand voor die het maatschappelijk leven volstrekt ontregelt en ons dwingt ons volledig te concentreren op de essentialia voor het overleven: als burgers en als samenleving. Dat gebeurt net zo in een oorlogssituatie als een vijand lijf en goed bedreigt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was bij alle partijen een geleide economie het antwoord. De werking van de markt en de uitgangspunten van het kapitalisme werden als het ware opgeschort. Het beleid van Winston Churchill in Engeland wordt achteraf wel aangeduid als war communism. Dat was nodig om alle krachten te bundelen tegen een alles vernietigende vijand.

Na de overwinning van de geallieerden lag zoals wij weten heel Duitsland in puin. Het land herrees verrassend snel. Dat noemen wij het Wirtschaftswunder. Een wezenlijke pijler daaronder was de zogenaamde Lastenausgleich, het uitsmeren van de schade. Alle Duitsers moesten een extra belasting betalen waaruit een enorm fonds werd gevormd. Met dat geld werd iedereen schadeloos gesteld die tijdens de oorlog have en goed verloren had: draagt elkanders lasten. Tezelfdertijd bepaalde in Nederland de veel betreurde Drees jaarlijks de loonruimte en de overheid was verreweg de belangrijkste projectontwikkelaar. Ze concentreerde zich op het bouwen van betaalbare appartementen voor de gewone man. Hoe werd dat gefinancierd? Uit belastinggeld natuurlijk maar ook door de spaarcentjes van de burger te mobiliseren. Je kon obligatietjes kopen die voor dit goede doel een prachtig rendement gaven. En was dat nu geen prachtig cadeau voor de kleinkinderen, dat ze straks een lekker spaarcentje hadden voor hun studie?

Het zijn willekeurige voorbeelden. Het is de schijnwerper die kort opflitst en een detail laat zien dat wellicht inspireert tot iets groters, een systeem met een getemde markt en een economie, waarin welbegrepen egoïsme en iets als creatieve vernietiging niet de boventoon voerden. Het is wat anders dan de duizend broekriemen die ideologen en koffiedikkijkers gebleken experts ons weldra gaan overhandigen om eens stevig aan te trekken.

We krijgen te horen dat er geen alternatief is. En op de buis zullen ze erbij zitten knikken, de Jeroenen Vullings, de Xanders van der Wulp, de Wouters de Winther, de Jaïrs Ferwerda, ondanks de situatie nog even olijk, en de professoren met hun verwijzingen naar Moody’s en Standard & Poor, die opeens weer in de mode komen, nadat zij bijna een decennium lang waren vergeten.

Dat is dan allemaal tegelijkertijd een sirenenzang en een zwanenzang. De miljarden die overheden hier en daar ter beschikking stellen “om de economie te stimuleren” zonder erbij te vertellen hoe dan, zijn een doekje voor het bloeden. Die 25 miljard van de Europese Commissie voor een gemeenschap van 500 miljoen mensen, stelt weinig voor. En net zo min de deeltijd WW van de Nederlandse regering. Wij houden onze welvaart, onze beschaving en onze cultuur niet overeind met een kapitalisme dat zo weinig bestand blijkt tegen een griepvirus. Er moet iets anders voor in de plaats komen. Een nieuw kaartenhuis krijgen we niet overeind.