De atheïst en de roze olifant

Op Joop een debat tussen de filosofen Mihai Martoiu Ticu en Emanuel Rutten over geloven en het bestaan van God. Rutten kwam vorig jaar met een nieuwe argumentatie voor het bestaan van God, die zelfs de New York Times haalde. Martoiu Ticu publiceerde in december zijn weerlegging van die argumentatie: ‘Er is geen bewijs dat God bestaat’. Rutten reageerde met ‘De waarschijnlijkheid van god’. In april werd de discussie hervat nadat Martoiu Ticu ‘Geloven is immoreel’ publiceerde waartegen Rutten in het geweer kwam met ‘Geloven is allesbehalve immoreel’. Onderstaand betoog is daar een weerwoord op.

De baas van een nettenfabriek voert het volgende gesprek met een atheïst: Baas: Er is een redelijke kans dat roze olifanten, met de volledige werken van Shakespeare getatoeëerd op hun huid, uit de hemel zullen vallen bovenop auto’s die over de snelwegen rijden. Met vele doden als gevolg. Mijn fabriek is bereid om alle snelwegen met een net te bedekken. Spotprijs: honderd miljard euro. Atheïst: Bewijs het. Bewijs dat de kans redelijk is. Is het 100% kans? Is het één op twee? Is het één in een miljard? Ik wil eerst een rationeel argument zien dat het aannemelijk maakt dat deze kans voldoende groot is om geld uit mijn belastingzak te trekken. Baas: Kan jij bewijzen dat er nooit olifanten uit de hemel zullen vallen? Atheïst: Nee. Baas: Het is dus remise. Geen van ons wint het argument. In zo’n geval doen we in 50% van de gevallen wat jij wilt en in 50% wat ik wil. Gisteren hebben we in onderwijs geïnvesteerd, jouw hobby; vandaag krijg ik mijn zin. Of we gaan polderen: iedereen doet een beetje water bij de wijn en we komen in het midden uit. Ik ben bereid om Nederland voor slechts de helft te beschermen: voor vijftig miljard.

Emanuel Rutten reageerde op mijn vorig stuk , waar ik stelde dat geloven immoreel is. Onze discussie lijkt op bovenstaande dialoog. Mijn kritiek op gelovigen was dat zij God’s bestaan vaak gebruiken als één van de premisse tijdens hun beslissingen. En dit is irrationeel omdat er geen rationeel argument bekend is, dat het bestaan van God een redelijke waarschijnlijkheid toekent. En sommige van deze besluiten zijn ook immoreel omdat ze negatieve gevolgen hebben voor derden.

Als de baas zijn zin krijgt – zonder instemming van de atheïst – dan is dit immoreel. De baas kan lobbyen bij de regering, of burgers bang maken en via een referendum zijn zin krijgen. Maar het besluit is alsnog irrationeel en immoreel, ook als het democratisch is genomen.

Welke democratische besluiten zijn legitiem? Mag de meerderheid alles willen? Nee. Het is een misverstand dat alle besluiten bij meerderheid, of democratisch genomen, legitiem zijn. Hier twee denkbeeldige voorbeelden van illegitieme besluiten: Stel dat drie mannen een dertienjarig meisje verkrachten en mensen in het dorp het meisje willen stenigen. Stel je een referendum in Nederland voor, waarbij alle mensen stemmen om de Joden te vergassen.

Irrationele schadelijke besluiten zijn illegitiem Besluiten tegen de wil van anderen verliezen hun legitimiteit naarmate zij irrationeel zijn. De legitimiteit is niet zwart-wit, maar gradueel. Besluiten schommelen tussen 0% en 100% legitimiteit. Ze zijn ook nooit voor 100% rationeel of 100% irrationeel. Maar het feit dat de besluiten onvolmaakt rationeel zijn, is geen reden om alle besluiten bij meerderheid legitiem te maken. Noch is dat een reden om alle onwaarschijnlijke premissen en irrationele argumenten te accepteren. Zodra we weten dat één van onze premisse onvoldoende waarschijnlijk is, moeten we deze premisse uit ons besluit sluiten. We hebben geen recht om anderen fictie als feit op te leggen.

Bijvoorbeeld de roze olifant. We kunnen niet bewijzen dat deze olifant nooit op auto’s zal vallen. Wie weet, misschien manipuleert een gekke clown in Rusland een olifant genetisch en maakt hem roze. Hij tatoeëert ook Shakespeare op zijn huid. Het vliegtuig van het circus komt in problemen tijdens een vlucht boven de Nederlandse snelwegen en de piloot kan de passagiers slechts redden door de olifant te dumpen. Het is dus niet onmogelijk dat een olifant op je auto valt.

Maar hoe waarschijnlijk is het? Is het voldoende waarschijnlijk om de atheïst te dwingen om honderd miljard te dokken? Nee. We hebben dus een tweede element die democratische besluiten illegitiem maakt: hun negatieve gevolgen voor mensen die tegen deze besluiten zijn. Dus hoe irrationeler een besluit en hoe schadelijker voor de tegenstander, hoe minder legitiem het besluit is.

Besluiten met gevolgen op mensen elders Zelfs als je gelooft dat democratische besluiten altijd legitiem zijn – ongeacht hoe irrationeel en schadelijk – legt de gelovige zijn wil ook aan mensen buiten zijn democratie op. Vorige keer heb ik Bush en Blair als voorbeeld gegeven, die religie hebben betrokken in hun besluit om Irak aan te vallen. Maar ook andere presidenten hebben dit regelmatig gedaan. Bijvoorbeeld William McKinley vertelde dit in 1903 over de Amerikaanse annexatie van de Filipijnen:

I went down on my knees and prayed Almighty God for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this way… that we could not leave [the Filipinos] to themselves—they were unfit for self-government—and they would soon have anarchy and misrule over there worse than Spain’s was; and … that there was nothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilize and Christianize them, and by God’s grace do the very best we could by them, as our fellow-men for whom Christ also died.

Een Amerikaans besluit met God als premisse, met gevolgen voor anderen, is illegitiem. Vooral als het tegen hun wil is, in strijd is met volkenrecht en negatieve gevolgen heeft. Immers de anderen kunnen noch in Amerika stemmen, noch de VS aanklagen in internationale rechtbanken, noch de VS met andere vreedzame middelen tot iets dwingen.

Het argument van de atheïst Emanuel Rutten pareerde mijn stelling dat de gelovige irrationeel beslist, met de stelling dat de atheïst hetzelfde doet. De atheïst beslist namelijk met de premisse dat God niet bestaat. Ook de atheïst heeft geen bewijs voor zijn premisse. Dus als de gelovige irrationeel is, dan is de atheïst dat ook. Aldus Rutten.

Mijn reactie is als volgt: De atheïst gelooft niet in God, om dezelfde reden dat hij niet in heksen, eenhoorns of flogiston gelooft: er is onvoldoende bewijs. Onvoldoende om de rechters bij het Internationaal Gerechtshof of bij het Internationaal Strafhof te overtuigen dat God Bush toestemming heeft gegeven om Irak aan te vallen. Onvoldoende om een wetenschappelijk stuk in het blad Nature te publiceren, met God als premisse. 

Het is juist rationeel om onbewezen premissen te vermijden. Want er bestaat een oneindig aantal premissen, die we niet kunnen bewijzen. We kunnen bijvoorbeeld niet bewijzen dat het (net verzonnen) ding V2sxKvkkC#Cy7Pjk268f niet bestaat. Voordat we voldoende reden hebben om in V2sxKvkkC#Cy7Pjk268f te geloven, is het rationeel om tijdens ons handelen te veronderstellen dat het niet bestaat. Dus de atheïst sluit slechts premissen uit, die irrelevant zijn voor het argument. Hij vermijdt premissen die het argument op een verkeerd pad kunnen brengen. 

Rutten beweert dat nieuwe goede argumenten het geloof in God redelijk maken. Hij promoveerde zelf met een dergelijk argument. Ik heb zijn argument gelezen en het is niet overtuigend. Zijn verdediging op mijn weerlegging was onvoldoende om zijn argument te redden. 

Mijn uitdaging voor Rutten is het volgende: Kent hij een argument dat de gelovige de morele vrijheid geeft om God als premisse te gebruiken in beslissingen met mogelijk negatieve gevolgen voor anderen? Zoals het investeren in netten boven snelwegen; verbieden van het homohuwelijk; afwijzen van joden, moslims en atheïsten tijdens verkiezingen; het recht op de Westelijke Jordaanoever bepalen; starten van oorlogen?