De Illusie van GrijsMidden

Noot vooraf: Dit artikel is opzettelijk geschreven als polemiek en de stijl kan daarom ook als provocerend ervaren worden. Deels is dit omdat ik de eerste versie van deze tirade heb geschreven in een vlaag van ergernis over het artikel van Bart Snels waarop ik hier reageer. Ten dele ook omdat ik onlangs een aantal ouderwetse polemieken heb mogen lezen, de stijl erg kon waarderen en er daarom zelf mee wil experimenteren. Lezers moeten dit dus vooral opvatten als een weergave van mijn irritatie en als stijloefening. Een veel zakelijker betoog is te vinden op mijn nieuwe collectief, Vrij-Zinnig.

Onlangs verscheen in de Volkskrant een publicatie van Bart Snels, voormalig partijstrateeg van GroenLinks. Het betoog – analyse zou ik het niet willen noemen – van Snels houdt zich bezig met het nogal paradoxale begrip ‘progressief midden’. Dit ‘progressieve midden’ wordt door Snels als panacee opgevoerd om de nogal matige electorale prestaties van GroenLinks te verhelpen. Maar dit niet door de kiezer te bekoren met een vista op de Toekomst waarvan GroenLinks zich grootaandeelhouder weet. Immers, zoals Snels uitlegt, de kiezer van tegenwoordig is te ongebonden en wispelturig om zich door zoiets ouderwets als een politiek ideaal te laten overtuigen. Zodoende verbant Snels de politiek, en daarmee alle voormalige middenpartijen, met onverholen arrogante verachting naar de vuilnisbelt van de geschiedenis. In plaats daarvan stelt Snels als deus ex machina de Noodzakelijkheid. Ik schrijf hier Noodzakelijkheid bewust met een hoofdletter, om het objectieve en welhaast religieuze (let op! niet ‘ideologische’) belang dat Snels eraan hecht nog maar eens te onderstrepen.

Het huidige politieke spectrum weet Snels dan ook bijzonder behendig in twee nieuwe kampen te scheiden. Aan de ene zijde staan de partijen die zich nog funderen op antieke politieke idealen en zich bezig houden met zoiets verwerpelijks als het luisteren naar de kiezer. Onverbiddelijk, en met gepaste verachting, velt Snels hier het oordeel: bekrompen, conservatief, populisme! De grootste zonde van deze partijen is echter het ontkennen van de Noodzakelijkheid, waaruit alle hervormingen van Snels voortkomen. Het andere kamp bestaat dus ook uit de verlichte partijen die de Noodzakelijkheid reeds hebben ontdekt en begrepen, niet geheel toevallig GroenLinks en D’66. Naast deze hoofdrolspelers valt de helft van de PvdA de twijfelachtige eer ten deel hier een bijrol te mogen spelen, terwijl de andere helft minachtend wordt afgeserveerd. Het nieuwe ‘progressieve midden’ is dus ook eigenlijk geen midden, maar een voorhoede van een aantal verlichte en voornamelijk onbegrepen geesten die als enige weten wat de door de Noodzakelijkheid gedecreteerde juiste koers is voor Nederland.

Het geheel oogt zo dus vooral als een krampachtige poging van een politiek onbegrepen partij om dan de politiek als geheel dan maar te verwerpen. Stellingnames ter linker- of rechterzijde worden badinerend als extremisme of populisme weggezet, waarna de desbetreffende partijen keurig als eendimensionale karikaturen van zichzelf worden afgebeeld. Nadat dankzij de Noodzakelijkheid elke politieke keuze irrelevant is verklaard, poogt men het grijze, passieloze en technocratische midden zo niet aantrekkelijk, dan toch op zijn minst onvermijdelijk te maken. ‘Hervormingsgezind’ en ‘progressief’ zijn hierbij synoniem verklaard en tot de nieuwe Heilige Graal van de partij uitverkoren. Zozeer, dat men intussen met het kabinet in een wedloop is vervallen over wie het meeste durft ‘hervormen’. Wat er hervormd wordt, en waarom, is hierbij ondergeschikt. Immers, de Noodzakelijkheid eist hervormingen, en GroenLinks is haar gewillige dienares.

Maar wat is deze Noodzakelijkheid een wankele illusie! Elke hervorming herbergt immers een politieke keuze, ook GroenLinks en Snels ontkomen daar niet aan. Zelfs het ‘progressieve midden’, waar Snels een veilig heenkomen zoekt van politiek, is politiek! Het hele betoog doet dan ook aan als een krampachtige poging om lafhartig het formuleren van een eigen, positieve politieke visie te vermijden. Niet voor niets beperkt Snels zich voornamelijk tot omschrijven van wat GroenLinks allemaal níet is, daarmee het gebrek aan een eigen toekomstvisioen verder accentuerend. Toch is de strategie van Snels wel begrijpelijk. Een partij die zich dankzij interne politieke verdeeldheid over een militaire politiemissie (zullen we het een politionele actie noemen?) inmiddels tot de komische noot van het parlement heeft gemaakt, kan maar beter proberen de politiek als geheel te verwerpen.

Toch geloof ik niet in het magische sprookje van Snels dat GroenLinks en D’66 de twintig zetels veroveren als zij samen doorgaan als GrijsMidden. Als argument geef ik vooral het pseudo-intellectuele narcisme, waarvan Snels hier slechts epigoon is, en waarmee GrijsMidden zich in een elitaire cocon plaatst die voor de gemiddelde kiezer bijzonder onappetijtelijk zal blijven. Totdat het paternalisme, waarvan GrijsMidden zich zo liberaal bedient, weer in de mode raakt en de Nederlandse kiezer zich graag door de Waarheid van de Noodzakelijkheid hoort prediken, verwacht ik weinig van een partij die elk standpunt nevens het hare niet zozeer verwerpt, als wel veracht. Ik stel daarom ook voor dat de opvolger van Snels, aan wie die nobele taak ook ten deel moge zijn gevallen, binnenkort een positief, aansprekend maar vooral politiek gekleurd toekomstbeeld van GroenLinks uitdraagt. Waarschijnlijk zijn daarmee eerder twintig zetels te behalen dan door energie te steken in bespiegelingen over Fata Morgana GrijsMidden.

Dit artikel verscheen eerder op de website van Frank Hemmes