De Iran-deal luidt een nieuw tijdperk in voor het Midden Oosten

Het op 2 april bereikte akkoord tussen Iran en de 5+1 (vijf permanente leden van de Veiligheidsraad plus Duitsland), nu bekend als de Iran-deal, is een grote symbolische overwinning. Niet alleen Barack Obama, wiens Midden Oostenbeleid tot nu toe nauwelijks indruk maakte, heeft met dit akkoord geschiedenis geschreven. Maar ook voor het Amerikaanse volk is dit een overwinning van het in het Bush-tijdperk ontstane (zelf)beeld, dat Amerikaanse politici de kunst van de diplomatie verleerd zouden hebben en legerkisten zouden dragen onder hun diplomatenpakken.

De positieve betekenis van de Iran-deal reikt veel verder dan het succes voor Amerikaanse en Iraanse staatsmannen of voor de beide volkeren. Het kan de game changer worden in het Midden Oosten, een werelddeel dat al decennialang geteisterd wordt door een tribale cultuur van wantrouwen, politieke apathie, gewetenloze massa-slachtingen, proxy en terrorisme, dankzij de kortzichtige geopolitieke denkkaders van haar politieke elite. Een werelddeel dat hunkert naar verandering en vooruitgang, en vooral vrede.

Met de Iran-deal kan vreedzame diplomatie zegevieren, een niet te onderschatten symbolische impact in een regio met vele brandhaarden en onbesliste conflicten. Het zal tot de verbeelding spreken en de publieke opinie aldaar beïnvloeden. Als dit momentum van diplomatie effectief benut wordt door de pragmatici in de regio en gecultiveerd wordt door eenieder die vrede in het Midden Oosten verlangt, zou de Iran-deal een nieuw tijdperk in het Midden Oosten kunnen inluiden. Een tijdperk van compromis en waardige diplomatie, als ethos voor hoe de staten in het Midden Oosten – nationaal, regionaal en internationaal – politiek dienen te bedrijven.

De Iran-deal is het voorlopige eindresultaat van langdurige onderhandelingen, begonnen met deze 5+1 versus Iran in 2006. Nagenoeg negen jaar van slopende onderhandelingen, met een niet altijd hoopgevende tussenstand, werden toch doorgezet door beide partijen en hebben nu tot een consensus geleid tussen beide partijen rondom een van de meest ingewikkelde dossiers: nucleaire energie. De hoofdrolspelers – Iraniërs en Amerikanen – waren in de afgelopen 35 jaar elkaars meest uitgesproken vijanden geweest. ‘Dood aan Amerika’ is nog altijd de rituele mantra van het vrijdagsgebed in Iran. En boeman Iran bleef dankzij de axis of evil-doctrine van Bush een springlevend beeld in het geheugen van vele Amerikanen.

counter-narratief Behalve dat het akkoord de regio behoedt voor een nieuw militair atoom-arsenaal en de Iraniërs voor een vernietigende oorlog, is de Iran-deal een voorbeeldig counter-narratief. Tegen de dominante politieke cultuur van het Midden Oosten in, laat het akkoord zien dat diplomatie, het zoeken naar compromissen, kortom win/win-denken loont. De  top van de zittende elite in de regio – premier Erdogan, de Saoedische Koning Salman, de Egyptische generaal Sisi, premier Netanyahu van Israël, maar ook de Iraanse Ayatollah Khamenei – delen het machismo in hun taalgebruik. Ze zouden zich achter de oren moeten krabben met hun denk- en handelingskader van winnen en verliezen. Hun oorlogsretoriek is langzamerhand uitgewerkt en uit de mode geraakt.

De impact van de Iran-deal is een belofte voor alle doodlopende conflicten in de regio, van Libië, Palestina, Syrië en Irak tot aan Yemen. Het zou kunnen inspireren en een uitweg bieden. Net als in alle andere brandhaarden van de regio waar ten koste van duizenden mensenlevens de regionale machten, in het bijzonder Turkije, Iran, Saoedi-Arabië en Israël, hun onenigheid bevechten. Als de voorstanders van diplomatie voor het Midden Oosten (de internationale gemeenschap incluis) maar het symbolische belang van dit momentum weten te benutten. 

Shervin Nekuee is de auteur van De Perzische Paradox