De kruisiging is geen verzinsel

Dat van The Passion, zoals we het sinds de EO-RKK-spektakels noemen, is nooit zo gebeurd. Het is een hertaling van een oud verhaal over een goede herder, dat al twee millennia voor Christus in het Midden-Oosten werd verteld. Zo’n indruk kun je krijgen uit een artikel in de Volkskrant van Goede Vrijdag.

Daarin komt de Assyriologe Henriëtte Broekema aan het woord. Zij stelt vast dat het lijdensverhaal als twee druppels water lijkt op de mythe van de Soemerische held Dumuzi (of Tammuz). Hij is aan de ene kant nummer vijf op een lijst van mythische koningen en aan de andere kant symboliseert hij het jaarlijkse leven en sterven van de natuur. Dumuzi komt elk jaar om – hij wordt gegeseld en vermoord – om vervolgens na drie dagen weer te herrijzen. Volgens Henriette Broekema hebben de evangelisten het verhaal van Dumuzi gebruikt om betekenis te geven aan de schijnbare ondergang van hun geestelijk leider, Jezus, die in handen was geraakt van de Romeinse rechtspraak. 

Is daarom het verhaal van Jezus’ kruisdood ongeloofwaardig? Behalve de evangeliën is er geen enkele andere bron waarin zijn levensloop wordt beschreven. Dat is onhandig. Ook van de landvoogd Pilatus vind je verder geen spoor.  Op een paar zinnetjes na die misschien door kloosterlijke middeleeuwse kopiïsten zijn verzonnen. Dat wijst net zo goed op een verdichtsel.

Aan de andere kant wemelde het in Palestina van de joodse profeten die allemaal met hun aanhang rondtrokken. Ze hoorden bij het landschap. Ze kwamen zeer regelmatig in botsing met het establishment. Daarnaast bestond er een low intensity guerrilla van religieuze fanaten die veel aandacht opeiste van de Romeinse bezetters. In die werkelijkheid was Jezus niet zo bijzonder en evenmin het lot dat hij onderging. 

In zijn prediking ondermijnde Jezus drie jaar lang het gezag van het religieuze establishment in Palestina. Zolang dat niet ontaardde in geweld of oproepen tot revolutie, kwam hij daarmee weg maar in de laatste week van zijn leven liep het volledig uit de hand.

Jezus hield, gezeten op een ezel, een intocht in Jeruzalem. De Joodse koningen van weleer reden ook op een ezel en dat het publiek dit begreep, bleek uit de toejuichingen en het wuiven met palmbladeren. Zo haalden ze destijds de vorst in. Onmiddellijk daarna viel Jezus met zijn aanhangers de marktkooplieden aan in de voorhof van de tempel. De bewakers daar, noch de Romeinse soldaten die in de hoek een kleine kazerne bezaten, grepen in. Zij durfden hem pas vier dagen later – op donderdag – te arresteren, toen hij de stad uit geslopen was om met zijn kerngroep – de apostelen – de Pesachmaaltijd te gebruiken. Wat mij betreft een strategische fout van betekenis want nu stelde hij zich wel heel kwetsbaar op. Daarna is hij veroordeeld tot de dood aan het kruis, de straf die men er altijd oplegde aan opstandelingen die niet de ijzeren ring van het Romeinse burgerschap droegen.

Je had betrekkelijk veel ruimte maar zodra je het gezag daadwerkelijk aantastte, stond de man met de spijkers klaar. Het is geen wonder dat deze procedure keurig volgens het boekje werd uitgevoerd nadat Jezus was begonnen zich als koning te gedragen om vervolgens op de markt de boel kort en klein te slaan. Vergelijk het met rellen op Koningsdag of het werpen van een waxinelichtje naar de Gouden Koets. Ook in onze tijd waren de autoriteiten in actie gekomen, al was Jezus dan niet gekruisigd maar met het snelrecht in aanraking gekomen, terwijl Opstelten zou hebben verkondigd: “Van marktkooplieden blijf je áf”. 

Daarom denk ik dat het verhaal van de passie behoorlijk overeenkomt met de werkelijkheid, een stuk meer in ieder geval dan dat over de bruiloft van Kana, waar Jezus water in wijn veranderde en niet omgekeerd, of de wonderbare broodvermenigvuldiging. Het is geen verdichtsel. 

Aan de andere kant léék het lot van Jezus wel sterk op het jaarlijkse lijden, sterven en wederopstanding zoals dat voor het eerst vorm had gekregen in de geschiedenis van de goede herder Dumuzi. Wellicht vergrootte dat in de ogen van de sympathisanten zijn geloofwaardigheid. Als het zo afliep, dan lag een wederopstanding na drie dagen voor de hand. Juist de parallel met de geschiedenis van Dumuzi maakte van Jezus de Messias die de dood had overwonnen. Omdat hij het juist wél allemaal echt had meegemaakt. 

En voor het overige heeft die Henriëtte Broekema natuurlijk prachtig onderzoek verricht. Laat daar geen twijfel over bestaan.

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)