De lijsttrekker van de VVD vertelt verhalen voor na het kerstmaal

Lijsttrekker Mark Rutte van de VVD gebruikt de kerstdagen om zijn verkiezingscampagne een stevige aftrap te geven. Hij stond zowel de NRC als het AD een groot interview toe waarin hij zich aan het kiesvolk presenteert.

Nederland heeft twee dagen voor de boeg waarin na het kerstmaal de verveling ongetwijfeld zal toeslaan. Dan zwerft nog de krant door de kamer. Dan opent men de laptop om de tijd te doden. Daar lacht de lijsttrekker ons toe. Het is maar een klein lachje, de toestand is ernstig.

Lijsttrekker Rutte beschikt over het grote voordeel dat hij de minister-president is. Hij ontvangt zijn interviewers in het Torentje waar 171 jaar van bestuur en beleid op hem neerzien. Voordat het aangewezen werd als kantoor van de premier, zetelden daar de ministers van Binnenlandse Zaken. Dat was vroeger, in tegenstelling tot nu, een absoluut sleuteldepartement. Thorbecke was de eerste bewindsman die het Torentje betrok.

De lijsttrekker plooit zich naar het wikken en wegen van zijn voorgangers. Als je in zo’n omgeving werkt neem je vanzelf de pose van staatsman aan. Ook heeft de lijsttrekker kennelijk sjoege gekregen van het uit Amerika overgewaaide concept story telling. Obama was daar ook al zo goed in en Joe Biden probeert het op zijn manier over te nemen.

Vertel over je leven. Haal je vader erbij. En je moeder. Kom met maatgevende gebeurtenissen uit je leven, nu eens met een lach, dan weer met een traan. Of verzin ze. Laat het vervolgens aan het publiek over om daaruit conclusies te trekken over wat je van plan bent. Zorg er steeds voor dat je verhalen vertrouwen wekken.

Dus vertelt de lijsttrekker. Wat zijn oude moeder zei toen hij op zondag met een Indiase hap uit de supermarkt aankwam omdat hij net de hele horeca had gesloten en dus niet meer aan de geliefde Indische gehaktballen kon komen. Hoe hij een uurtje loopt te peinzen in de tuin van het Catshuis, over de dag dat hij aan de wandel ging met een topambtenaar die zei dat ze niets zelf moesten verzinnen maar uitgaan van medische adviezen. Dat hij bij zijn laatste toespraak zijn stropdas met een stukje plakband aan zijn overhemd had vastgemaakt want dat geeft een rustiger beeld. Wat het hem deed toen tijdens zijn laatste tv-toespraak het protest van de demonstranten de hele tijd te horen was: hij richtte zich nog sterker op de mensen thuis.

De lijsttrekker vindt dat hij in zijn positie niet zomaar een Wilders of een Klaver kan aanvallen. Hij heeft het erg te doen met Hugo de Jonge die toch maar die heel moeilijke beslissing genomen heeft. “Ik wens alle andere lijsttrekkers veel succes, inclusief Wopke Hoekstra die ik ongelofelijk graag mag.”

Zo bouwt de lijsttrekker zorgvuldig aan zijn imago: iemand die het beste met je voor heeft, al weet je niet precies wat. Zo voorkomt hij dat de talrijke fiasco’s en mislukkingen van zijn premierschap te sterk onder de aandacht komen. Natuurlijk vermeldt hij wel de tranen die in zijn ogen opwelden nadat hij enkele slachtoffers van de toeslagenaffaire had ontmoet. Story telling, dat is de boodschap. Niet hoe recht gedaan zal worden. De premier zegt tussen neus en lippen door wel dat het kabinet in 2019 pas merkte dat het met die toeslagen niet goed zat. En hij wil het allemaal geen smet op het blazoen noemen.

De lijsttrekker legt uit dat liberalen zoals hij liever ‘staat’ zeggen dan ‘overheid’ omdat de overheid iets is dat boven de burgers is gesteld. Dan wordt de lijsttrekker even ideologisch en daardoor laat hij het masker vallen. Hij vindt dat de staat bescherming moet bieden en een schild hoort te zijn voor de zwakken, maar “het risico is dat die staat zich als een deken over maatschappelijke initiatieven gaat uitrollen, zodat die gesmoord worden. Dan wordt een sterke staat een gróte staat”.

Daar heeft de lijsttrekker het in zijn lessen op het VMBO blijkbaar ook graag over. En er komt een voorbeeld: de daklozen. “Wat ik als liberaal wil voorkomen is dat de staat met de beste bedoelingen heel veel maatschappelijk initiatief smoort. Ik was net op bezoek bij het Leger des Heils, die onder meer met overheidssubsidie fantastisch werk doet voor mensen die dakloos zijn, en als je die verhalen hoort: het zou ons allemaal kunnen overkomen. Maar ik zou niet willen dat de overheid zo’n heel Leger des Heils naar binnen trekt en zegt: dat gaan wíj allemaal voor je doen.”

De lijsttrekker zegt dus niet: “Wat ik als liberaal wil voorkomen, is dat burgers van dit land niet in staat zijn onderdak te vinden want het uitgangspunt van grote voorgangers van mij zoals Treub of Cort van der Linden was dat in een vrije samenleving iedereen gelijke kansen krijgt om wat van het leven te maken. Daar hoort zeker onderdak bij. Ik beschouw het als een zware nederlaag dat onder mijn premierschap het aantal daklozen in Nederland is verdubbeld.”

Dat zegt hij niet: met gesuikerde woorden stuurt hij ze naar het Leger des Heils.

Er hangt een portret van Cort van der Linden in het Torentje. Hij was behalve premier in oorlogstijd ook de vader van het Nederlandse jeugdrecht. Een bespiegeling over wat er sinds 2015 door de ‘hervorming’ van de jeugdzorg is aangericht ontbreekt in de beide interviews.

De lijsttrekker weet zich gedurende beide interviews te onttrekken aan een betoog over zijn plan met Nederland. Wat hij en de VVD willen doen om ons uit de economische crisis te trekken, die wordt veroorzaakt door de maatregelen om de zorg tegen een tsunami van coronapatiënten te beschermen. De lofzang op het Leger des Heils doet weliswaar het een en ander vermoeden maar zekerheid biedt het niet.

De lijsttrekker is een praatjesmaker. De lijsttrekker mag dan proberen op zijn voorgangers in het Torentje te lijken, vergelijkbaar met hen is hij niet. Wel met een vroegere plooier en gladstrijker op het Binnenhof: raadpensionaris mr. Pieter van Bleiswijk. Hij wist zijn functie van 1772 tot 1787 te behouden door steeds met andere partijen samen te werken. Eerst was hij een steunpilaar van de hertog van Brunswijk, eerst voogd en later topadviseur van stadhouder Willem V en doodsvijand van de patriotten. Van Bleiswijk was de opsteller van een geheime overeenkomst waarin Willem V beloofde zich in alles naar de voorstellen van die topadviseur te richten.

Toen het tegen de stadhouder gerichte patriotse weekblad De Post van den Neder-Rhyn dit in 1784 onthulde, moest Brunswijk het land verlaten. Het schijnt dat Van Bleiswijk zelf het lek was omdat hij vermoedde dat zijn patroon genoeg van hem begon te krijgen. De raadpensionaris zocht derhalve steun bij de patriotten, die het oude systeem wilden vervangen door een nieuwe politiek. Van Bleiswijk beperkte zich tot vage lippendienst. Een nieuwe koers kwam niet tot stand.

Toen de patriotten in 1787 het land waren uitgejaagd door een Pruisisch interventieleger, zat Van Bleiswijk de vergadering voor die stadhouder Willem V in al zijn bevoegdheden herstelde. Dat hielp niet echt, want toen datzelfde jaar zijn ambtstermijn afliep, werd hij niet herbenoemd. Van Bleiswijk hield een keurige afscheidsrede waarin hij zich gelukkig prees dit lastige pak van zich af te kunnen werpen. Dat zie je Rutte ook zo doen. In het Nieuw Biografisch Woordenboek van Nederland noemt dr. Jan Romein hem “karakterloos, eerzuchtig en geletterd”.

De lijsttrekker is de nieuwe Van Bleiswijk, raadpensionaris in de Eeuw van Verval.