De mijnramp in Soma, een duur horloge en een woedende premier

Het was weer een bonte week in Turkije. Maar net nadat ik daar een artikel over had afgerond verscheen het slechte nieuws over de mijnramp in Soma. Het lijkt me gepast daar eerst aandacht aan te besteden, alvorens te beschouwen wat er in de dagen daarvoor gebeurde.

Op dit moment vallen meer dan 200 dodelijke slachtoffers in Soma te betreuren. Dat aantal zou echter fors op kunnen lopen, want er zitten nog honderden mijnwerkers vast en over hun situatie bestaat veel onduidelijkheid. Dat de meeste slachtoffers aan koolmonoxidevergiftiging bezweken doet het ergste vrezen.

Feitelijk was het een kwestie van tijd voordat er weer een mijnramp zou plaatsvinden in Turkije, dat een slechte reputatie heeft als het om ongelukken op werkplaatsen gaat. Niet alleen in mijnen, maar ook op bouwplaatsen en scheepswerven, alsmede in fabrieken, vinden regelmatig ongelukken plaats. Verleden jaar vonden in totaal 1235 arbeiders de dood op werkplaatsen, tegenover 872 in 2002.

De oorzaken van deze ramp zijn een explosie en een brand in een transformator. In 2012 meldde de eigenaar van de mijn nog trots dat hij de kosten per ton gewonnen kolen fors had weten te verlagen door eenvoudiger transformatoren toe te passen. Nu zien we de gevolgen van die bezuiniging…

De oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) vreesde eerder al dat het pover gesteld was met de veiligheidssituatie in de mijnen rond Soma en drong aan op een parlementair onderzoek. Dat voorstel werd twee weken afgewezen door de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) van premier Erdogan. 

Dat veiligheid voor arbeiders een erg lage prioriteit kent voor Erdogan en zijn AKP maakt het begrijpelijk dat de voormalige voorzitter van de mijnwerkersvakbond Maden-Is de ramp in Soma omschrijft als ‘de zwaarste werkgerelateerde moord in de Turkse geschiedenis’. Erdogan kondigde drie dagen nationale rouw af, maar omdat zijn regering waarschuwingen over onveiligheid categorisch in de wind slaat zal hij zijn verantwoordelijkheid niet kunnen ontlopen.

In de aanloop naar de presidentsverkiezingen in augustus is het Erdogan geraden anders te reageren dan na de mijnramp in 2010 te Zonguldak. Toen veroorzaakte hij veel verontwaardiging met uitspraken als ‘mensen in dit gebied zijn gewend aan dergelijke incidenten’ en ‘dit is nu eenmaal het risico van het beroep’. Protesten tegen de onveilige situatie in de mijnbouwsector deed hij toen hij af als ‘provocaties’.

Tot zover mijn reactie op de mijnramp in Soma. Ik sluit niet uit dat ik er later op terug zal komen, want het laatste woord is zeker nog niet gevallen over deze tragedie.

Duur horloge Aan de ramp in Soma ging zoals gesteld een bonte week vooraf. Allereerst verweerden de eind vorig jaar, na beschuldigingen over corruptie, vervangen ministers Bagis, Bayrakter, Caglayan en Güler zich in het parlement.

In hun verklaringen vielen verwijzingen naar het geloof op. De een had een iftarmaaltijd (maaltijd na het vasten tijdens de ramadan) georganiseerd, de ander benadrukte dat hij op de hajj (voor moslims verplichte bedevaart naar Mekka) was geweest. De boodschap was duidelijk; goede moslims kunnen er niet van beschuldigd worden de kluit te belazeren.

Erg vermakelijk was voormalig economieminister Caglayan. Hij kreeg naar verluidt een horloge van Reza Zerrab, de Iraanse jongeman die via zwendel met de goud-voor-olie constructie tussen Turkije en Iran miljarden achteroverdrukte. Om dat gladjes te laten verlopen deelde hij miljoenen uit aan AKP-ministers. Of aan hun zonen, om het niet in de smiezen te laten lopen.

Caglayan kreeg zo zijn horloge. Geen klokkie van de Hema, maar een uniek model van de Zwitserse horlogier Patek Philippe. Zo’n protserig ding, van goud en met zoveel edelstenen dat Caglayan fysiotherapie moet hebben overwogen om het apparaat rond te kunnen torsen. Kosten? Zo’n 250.000 euro.

Caglayan wist van de prins geen kwaad. Ja, Zerrab had het horloge gekocht, maar Caglayan had het zelf betaald. Zijn naam stond op het garantiebewijs, zei hij. Maar Patek Philippe plaatst naar eigen zeggen nooit namen op garantiebewijzen. Caglayan beweerde dat hij het horloge wilde hebben nadat hij er een advertentie voor in een krant had gezien. Maar Patek Phillipe zei unieke exemplaren alleen in haar eigen tijdschrift te adverteren. Caglayan zwaaide met een rekening. Maar Patek Phillipe vertrouwde die niet. Uiteindelijk bleek de naam van de kapitein van Zerrabs schip erop te staan. Kortom, er klopte geen moer van Caglayans verklaring. Maar zelfs als het dat wel deed…

In Turkije bevindt een groot deel van de bevolking zich onder de armoedegrens, waarbij kinderen tot arbeid worden gedwongen (de AKP verlaagde de minimum leeftijd voor zware lichamelijke arbeid, waardoor een van de dodelijke slachtoffers in de mijn van Soma slechts vijftien jaar oud was). Sommige ouders verhuren of verkopen hun kroost zelfs aan de seksindustrie buiten Turkije.

In dat Turkije, waar arbeiders dagelijks hun leven wagen voor een hongerloontje, had Caglayan als minister een horloge om zijn pols ter waarde van een aardige woning. Langs die weg beschouwd doet het er niet eens toe wie dat ding betaalde. Dat hij zich in het licht van zoveel armoede een dergelijke luxe meende te kunnen permitteren is op zich al schandalig. 

Feyzioglu De AKP-kliek blijft in journalistiek opzicht om van te smullen. Erdogan bevestigde dat afgelopen week, toen de baas van de orde van advocaten, Metin Feyzioglu, een toespraak hield bij de verjaardag van de Staatsraad (Danistay). Feyzioglu merkte op dat de door een aardbeving getroffen bevolking van de provincie Van meer steun van de regering had verwacht.

Stoute Feyzioglu toch. Ging er helemaal aan voorbij dat advocaten volgens een fatwa van Erdogan geen uitspraken mogen doen die hij als politiek interpreteert. Lastig, want zeg in Turkije maar eens iets wat niet op een of andere manier politiek uitgelegd kan worden.

Kritiek op de regering met Erdogan op de eerste rij is al helemaal uit den boze, want dat vat hij als beledigend op. Via een op Erdogan gerichte camera was te zien dat hij zijn emoties niet meer in bedwang kon houden tijdens de nogal lang uitgevallen toespraak van Feyzioglu.

Even dacht ik dat Erdogan een hartaanval zou krijgen. Tot hij in woede uitbarstte en een luide tirade tegen Feyzioglu afstak. Hoe president Gül hem vervolgens trachtte te kalmeren, door zijn hand vast te houden, maakte het tafereel hilarisch. Vervolgens brak Erdogan ook nog eens met het protocol door voor Gül de zaal te verlaten.

Feyzioglu mocht van geluk spreken. Turken die het wagen in de nabijheid van de premier een protesterend geluid te laten horen worden doorgaans gearresteerd.

De volgende dag herinnerde Erdogan eraan dat de vader van Feyzioglu in het Turkse parlement zat toen dat begin jaren zeventig instemde met de executie van drie linkse activisten. Opmerkelijk. Volgens Erdogan kan de huidige generatie kennelijk verantwoordelijk worden gehouden voor de daden van voorgaande generaties. Als we zo beginnen ken ik er nog een paar.

Verder moest ik er bij deze uitspraak van Erdogan aan denken dat onder zijn bestuur talloze onschuldige linkse activisten zijn vervolgd en dat hij zich een paar jaar geleden uitsprak voor herinvoering van de doodstraf. Een verwijt daaromtrent aan het adres van Feyzioglus vader gaat derhalve in de richting van de gotspecategorie.

Ook verschenen in AKP-kringen samenzweringstheorieën over contacten die Feyzioglu met Amerikaanse regeringsvertegenwoordigers zou onderhouden. Persoonlijk houd ik het erop dat de toespraak van Feyzioglu vooral gezien moet worden in de context van de politieke ambities die deze advocaat er overduidelijk op nahoudt. Dat hij zich kort na de mijnramp in Soma vertoonde – nota bene voor Erdogan en Gül – wijst eveneens in die richting.

Voor Erdogan en zijn meute zit het uiteraard allemaal anders. Daar ligt aan iedere kritiek zo langzamerhand een samenzwering ten grondslag. Zeker als een rechtvaardiging gevonden moet worden voor gedrag dat je niet direct van een politicus verwacht, wordt snel naar een complot verwezen.

Buitenlanders zullen zich erover verbazen dat het Erdogan aan fatsoen ontbrak om te wachten tot na de toespraak van Feyzioglu om zijn ongenoegen te uiten. Maar ach, zoveel geduld heeft Erdogan nu eenmaal niet. Kan hij zich ook permitteren. Zijn aanhang vindt hem een ‘echte kerel’ wanneer hij als een olifant in een porseleinkast tekeergaat. Met dergelijk machogedrag compenseert hij voor het minderwaardigheidscomplex waar zijn conservatief religieuze stemmers na decennia van seculiere heerschappij nog altijd last van hebben. Dat Erdogan in dat opzicht verlichting biedt is voor hen erg belangrijk. Gezien de verkiezingsuitslag op 30 maart jl. kennelijk belangrijker dan de veiligheid op werkplaatsen… Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.