De moraal van een liberaal

Toen het ging over ontwikkelingssamenwerking schoof de VVD de morele plicht om arme mensen te helpen terzijde. Dat was een zaak van de burger, niet van de overheid. Het verkiezingsprogramma van de VVD zou dus vrij van moraalpolitiek moeten zijn. Maar waarom maakt de VVD zich dan zo druk om een morele kwestie als de weigerambtenbaar? Liberalen houden er wel degelijk een moraal op na die de overheid uit moet dragen.

Stef Blok keek er nog net niet vies bij toen de televisieverslaggever hem vroeg of Nederland geen morele verplichting heeft arme landen de helpende hand toe te steken. De fractievoorzitter van de VVD had net staan uitleggen dat zijn partij om allerlei andere redenen 3 miljard minder aan ontwikkelingssamenwerking uit wil geven, vooral omdat al jarenlang blijkt dat het weggegooid geld is. 

Maar een beroep op het geweten dan? Liefdadigheid omdat het moet? Prima, vindt Blok, hij is de beroerdste niet. “Als liberalen voelen wij zeker een morele plicht tegenover medemensen die het minder hebben”, schreef hij begin juni in een opiniestuk in de Volkskrant, waarmee hij een eerste brokje uit het toen nog niet verschenen verkiezingsprogramma prijsgaf. “Maar waarom zouden we die willen afkopen via de overheid?” 

Nederlanders die begaan zijn met kindersterfte in de Hoorn van Afrika of een aidsepidemie in een ander achtergebleven werelddeel kunnen best zelf de portemonnee trekken: voor elke misstand in een ver land kent Nederland een organisatie die de donaties graag in ontvangst neemt. De overheid mag van de VVD de gulle gever wel een handje helpen door hem zijn gift ruimer van de belasting af te laten trekken: 125 procent, maar dan tot 5000 euro want het moet ook weer niet te gek worden.

Bij het trekken van grenzen om de kleine, maar krachtige staat die de VVD al jaren voorstaat, is Realpolitik leidend. Van de VVD valt geen Moralpolitik te verwachten. In een retorische poging ontwikkelingshulp als overheidstaak te rechtvaardigen, zoekt Blok in zijn opiniestuk naar het belang voor Nederland dat deze hulp zou kunnen hebben. Steun aan arme landen zou het aantal vluchtelingen in kunnen dammen, maar ook hier is geen sprake van, stelde Blok vast.

Morele overweging zijn dus aan de afzonderlijke burgers, de overheid zou zich slechts moeten verlaten op praktische overweging die voortkomen uit verlicht eigenbelang: een begrip dat in de liberale ideologie niet weg te denken is. Ook partijleider Mark Rutte is die gedachte toegedaan: zijn kabinet kwam er rond voor uit dat het de nadruk op mensenrechten in het buitenlands beleid verschoof naar het belang dat Nederland zelf heeft over de grens. 

Het eigenbelang moet leidend zijn, is ook de slotsom van liberaal denker en VVD-prominent Frits Bolkestein als hij het in zijn boek ‘De intellectuele verleiding’ heeft over de beste manier waarop een regering moet regeren. “De regeringspolitiek moet een appèl doen op het verlichte eigenbelang.” 

Geen op zichzelf staande moraliteit bij de VVD, die ligt bij de burgers, dus zou het verkiezingsprogramma van de VVD een tamelijk amoreel karakter moeten hebben:  niet tegen de moraal, maar buiten de moraal, want een verkiezingsprogramma gaat over wat een partij met de overheid voor heeft en die hoeft van de VVD geen morele verplichtingen aan te gaan waar niet iedereen beter van wordt. 

Maar waarom maakt de VVD al jaren zo’n punt van een verbod op weigerambtenaren? En keert de plicht voor iedere trouwambtenaar om elk paar te huwen, ongeacht het geslacht van de echtelieden, terug in het verkiezingsprogramma? De VVD zegt op te komen voor gelijke rechten, maar laat dus op dit punt niet iedere burger de vrijheid naar zijn eigen moraal te leven: de orthodoxe gemeenteambtenaar die het huwen van homo’s niet voor zijn rekening kan nemen (Moralpolitik). Een verbod op weigerambtenaren betekent geen oplossing voor een praktische probleem want dat probleem doet zich niet voor: voor ieder homostel dat in Nederland wil trouwen staat een ambtenaar klaar (Realpolitik).

In het verkiezingsprogramma stelt de VVD de bio-industrie aan de kaak, zij het nog heel voorzichtig want de Nederlandse veehouderij mocht niet de dupe worden van al te strenge beperkingen en mag ook zelf gaan regelen hoe ze beter met dieren om kunnen gaan. Toch begint de VVD  er over, onder verwijzing naar de samenleving, die kritisch kijkt naar ‘productiemethoden en dierenwelzijn’. 

Maar een partij legt in haar verkiezingsprogramma toch niet vast wat de samenleving wil, maar wat de partij zelf voorstaat en kijkt vervolgens hoeveel burgers deze keuzes delen door bij de verkiezingen het hokje rood te kleuren van een kandidaat van deze partij.

En als de VVD er toch voor kiest morele opvattingen die breed leven (discriminatie van homo’s is slecht, de bio-industrie is dierenmishandeling) vast te leggen in een programma, waarom dan niet de al jaren breed  gedragen opvatting dat Nederland 0.7 procent van haar inkomsten ten goede moet laten komen aan ontwikkelingssamenwerking. 

De overheid neemt geen morele verplichtingen op zich, die zijn voor de burgers, zo voerde Stef Blok, nummer 3 van de VVD op de kieslijst, aan toen het ging op hulp aan arme landen. Dat in het verkiezingsprogramma meer of minder openlijk geformuleerde morele verplichtingen staan, is onontkoombaar. Dat geeft ook niet, maar dat programma geeft wel aan wat de VVD met de overheid wil. Doe dan niet alsof morele keuzes  alleen bij de burgers thuishoren als je dat zelf goed uitkomt.

Volg John Hermse ook op Twitter