De nieuwe bestuurscultuur bestaat uit bordkartonnen decors

Aan het begin van het debat over het rapport van Herman Tjeenk Willink kreeg Mark Rutte als fractievoorzitter van de VVD vier minuten om het standpunt van zijn partij toe te lichten. Na drie uur stond hij er nog. Dat had te maken met de gedurige interrupties die zijn deel werden maar hij nam zelf ook ruimschoots de tijd zijn kwelgeesten van repliek te dienen. Op een gegeven moment greep hij de kans zo’n radicaal idee van hem wat uitgebreider te ontvouwen. In het interview met Nieuwsuur sprak Rutte over een club die je als burger kon bellen als je bij een overheidsdienst werd genegeerd of van het kastje naar de muur gestuurd. Die club zou dan de telefoon plakken en het voor je oplossen. Uiteraard sprak ombudsman Reinier van Zutphen er zijn verontwaardiging over uit, zoals gewoonlijk op veel te beleefde toon. Wat dit niet de taak van zijn bureau? Zou het niet eens tijd worden dat ministers en ambtenaren zijn kritische rapporten ook lázen?

Rutte zag helemaal geen rol voor de ombudsman, zo liet hij in het debat van woensdag weten. Hij stelde zich iets heel anders voor: een club van honderd overheidstrainees, die een jaar lang ontevreden burgers moesten helpen gehoor te krijgen bij de overheid.

Dit is een absurd plan dat nergens toe zal leiden.

Overheidstrainees zijn jonge academici die proberen af te stevenen op een leidende positie bij de ambtenarij. Een van de bureaus die ze in opdracht van de overheid selecteert, is disgover. Men leest: “Hebben wij een type? Ja! Iemand met passie om ambtenaar van de toekomst te worden. Iemand met tomeloze ambitie om de wereld te verbeteren. Iemand met enthousiasme dat door de aderen giert. Iemand met zin om met de allerleukste mede-trainees te werken aan Action Learning projecten”. Voor wie zich door deze tekst aangesproken voelt is er een gezellige zoom op 21 mei van 10.30 uur tot 11.15. Een link kan worden aangevraagd bij diskandidates@disgover.nl.

De selectieprocedure is streng. Je moet behalve een wetenschappelijke achtergrond bijzondere competenties hebben zoals dat al een jaar of twintig heet, niet voor de revolutie maar voor het beklimmen van de gladde paal van de macht.

Rutte stelt dus voor  jongens en meisjes met een hoop eigendunk maar zonder ervaring los te laten op allerlei overheidsdiensten. Het is hun taak instellingen en chefs het leven zuur te maken die hen later in dienst moeten nemen, liefst met een traject naar een leidende positie. Dan is het niet verstandig je te spiegelen aan Pieter Omtzigt. Bovendien zijn overheidstrainees over het algemeen gezagsgetrouwe jonge mensen die hoogstens in het begin denken dat ze de boel van binnenuit kunnen veranderen. Ze passen zich al gauw aan nadat ze zijn gewaarschuwd niet zo wild om zich heen te slaan. De weg naar de top bereik je op een andere manier. Je vergewist je er eerst van wat de nieuwste beleidsmatige mode op het departement is. Dan ga je op dat gebied voorop lopen. Je stelt pilots voor. Je treedt toe tot task forces. Je gooit op bijeenkomsten zogenaamd knuppels in het hoenderhok. Zo speel je je in de kijker bij de directeur generaal. Met een beetje geluk krijg je een of andere prijs voor jonge ambtenaren. Wie werkelijk ambities heeft, sluit zich aan bij een politieke partij: VVD, D66, GroenLinks. PvdA en CDA zijn een beetje stoffig.

De conventioneel  maar tegelijk zeer esthetisch opgemaakte jonge vrouwen in kokerrok van wie er altijd wel een paar in het gevolg van een minister trippelen, zijn waarschijnlijk overheidstrainee geweest. En voor die tijd een hert dat nooit lang hoefde wachten op een uitnodiging voor het bal van het studentencorps. Wellicht zijn ze hun danspartners  later weer als overheidstrainees tegengekomen. Uiteindelijk is het een klein wereldje. Beetje corporaal zonder ballengedrag strekt tot aanbeveling bij de heren.

Zulke types weten precies aan welke kant hun boterham gesmeerd is. Daar heb je als gemangelde burger weinig aan. Als dat een voorbeeld is van het nieuwe radicalisme hoeft geen machtsmisbruiker zich zorgen te maken. Het is een decorstuk om de oude werkelijkheid aan het oog te onttrekken. De komende maanden zal nog wel meer van zulk bestuurlijk bordkarton op de Bühne van politiek en bestuur worden geplaatst.

Rutte liet er geen twijfel over bestaan dat hij de komende weken een centrale rol wilde spelen in de formatie. Wilders constateerde dat hij de roze olifant in de Kamer niet zag omdat hij zelf die olifant was. De NRC noemde hem dansmeester. Aan het begin van het debat bleek al dat er niets zal veranderen. Rutte kondigde vast aan dat Sigrid Kaag mede namens hem zou voorstellen  Mariëtte Hamer tot informateur te benoemen. Heel bijzonder, zei de nieuwe juffrouw van EénVandaag, ze was van de PvdA!

Mariëtte Hamer is een in de bestuurscultuur van de de afgelopen twintig jaar gepokte en gemazelde politica. Ze toonde zich in verschillende functies een betrouwbaar PvdA-apparatsjik. Als dank voor haar trouwe dienst werd ze in 2014 benoemd tot voorzitter van de Sociaal Economische Raad, een overlegorgaan voor bolleboffen uit vakbeweging, werkgeversorganisaties, overheid en wetenschap.

Ze is een boegbeeld van de oude politiek. Ze is voorvrouw van de gevestigde orde.

Rutte IV komt eraan en de premier zal opnieuw de toon zetten in zijn kabinet. Hij waarschuwde alvast wat er zou gebeuren als er net als vroeger in de ministerraad en de Tweede Kamer scherpe politieke gedachtewisselingen zouden plaatsvinden ook tussen de coalitiepartijen onderling. Dan waren ze in de Trêveszaal zeker voor half tien ‘s-avonds niet klaar, zo niet later net als onder Joop den Uyl. Hij bedoelde maar: als ze erom vroegen, dan konden ze het krijgen ook. Eens zien hoe lang het dan duurt, moet Rutte er bij gedacht hebben want hij genoot erg van dit dreigement. Dat kon je aan zijn lichaamstaal op het spreekgestoelte zien.

Het is duidelijk: in de Nederlandse bestuurscultuur verandert niets. De formatie zal ongetwijfeld een langdurige voorstelling worden, een politiek ballet van maanden maar de choreografie is nu al tot in de puntjes uitgeschreven. Het wordt allemaal zo voorspelbaar als de pest. Je weet precies hoe het afloopt. Sylvana Simons brengt elke keer in een andere verpletterende outfit de welsprekende, onweerlegbare recensie maar dat is het enige spannende met al die grijze muizen op het toneel.

Voor het overige ben ik van mening dat de toeslagenaffaire niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en die rond het Groninger aardgas evenmin.