De noodgreep van informateur Remkes

Nadat langdurige inspanningen van informateur Mariëtte Hamer om een meerderheidskabinet te vormen zijn mislukt, blijkt ook een minderheidskabinet er niet in te zitten. Johan Remkes, de opvolger van Hamer, moest dat gisteren constateren. Maar Remkes blijft niet bij de pakken neerzitten en presenteert een noodgreep. Hij praat vandaag met het ‘brede midden’, in een poging er toch nog uit te komen. Maar liefst negen partijen komen bij hem langs: VVD, D66, CDA, ChristenUnie, PvdA, GroenLinks, SGP, Volt en Fractie Den Haan. Zij moeten overleggen over een oplossing voor het uitzichtloze probleem dat de zich eindeloos voortslepende kabinetsformatie inmiddels is geworden.

Opvallend is dat Kamerlid Pieter Omtzigt níet bij dat clubje van negen zit. Hoort hij soms niet bij het brede midden? Dat hij in zijn eentje een ‘groep’ vormt, kan niet de reden zijn om hem overal buiten te laten. Voor Liane den Haan (die zetelroofde bij 50PLUS) geldt immers hetzelfde. Omtzigt heeft circa 18 jaar in de Tweede Kamer gezeten voor het CDA. Dat dat een middenpartij is, hoeft geen betoog. Omtzigt was op een haar na zelfs lijsttrekker van deze partij geweest. Pas na de verkiezingen van 17 maart splitste hij zich af. Omtzigt is bovendien een uitgesproken voorstander van een extraparlementair kabinet, dat door Remkes nu als mogelijke uitweg wordt gezien. Waarom hem dan niet uitgenodigd?

Het kan natuurlijk zo zijn dat Omtzigt de informateur heeft laten weten dat het geen zin heeft hem erbij te betrekken. Maar het lijkt mij waarschijnlijker dat VVD en (vooral) CDA niks meer met Omtzigt te maken willen hebben. Dat zou dan behoorlijk haaks staan op eerdere verklaringen van de partijleiders Mark Rutte (VVD) en Wopke Hoekstra (CDA), die het afvallige Kamerlid niet zo lang geleden nog de Haagse hemel in prezen.

Maar goed, Remkes heeft het vandaag dus met negen partijen over het formeren van een extraparlementair kabinet. Dat is een kabinet zonder regeerakkoord, waarvan de bewindslieden niet per definitie een sterke band hebben met de partijen waarvan ze lid zijn. Hoe je hiermee uit de impasse kunt ontsnappen is mij nog niet helemaal duidelijk. Hebben de ministers en staatssecretarissen heel weinig binding met hun partij dan krijg je een soort zakenkabinet, dat vermoedelijk snel zal vallen. Is de binding groot, dan vervaagt het verschil met een gewoon meerderheidskabinet.

Het voorbeeld van een extraparlementair kabinet dat steeds genoemd wordt is dat van Joop den Uyl (1973-1977). Dat bestond uit leden van PvdA, D66, PPR (voorloper van GroenLinks), KVP en ARP (die enkele jaren later zouden opgaan in het CDA). Een regeringscoalitie vormden deze partijen formeel niet, maar in de praktijk wel. In feite was het kabinet-Den Uyl een meerderheidskabinet. Het regeerde zonder regeerakkoord, maar wel op basis van een ‘werkdocument’ dat in wezen ongeveer dezelfde functie had. Zou het met het extraparlementaire Rutte IV – als dat ooit tot stand komt – niet ook zo gaan?

Mocht een extraparlementair kabinet níet gevormd kunnen worden – en de kans daarop moet aanzienlijk worden geacht – dan rest er niks anders dan het organiseren van nieuwe verkiezingen. Of die de daarop volgende formatie zullen vergemakkelijken valt sterk te betwijfelen. Want volgens de peilingen blijft de VVD nummer 1 en D66 nummer 2. Ook verder verandert er niet veel, behalve dan dat het CDA helemaal zal instorten. Maar wie weet zitten die peilingen er  naast. In ieder geval duurt het een poos voor er weer verkiezingen kunnen plaatsvinden.