De obesitasepidemie los je niet op met 'wilskracht' alleen

Het wetenschappelijk onderzoek naar hoe we dik worden en welke factoren daarbij een rol spelen is overweldigend. Alles wijst erop dat er een veelheid aan factoren is en obesitas bij de een niet het zelfde is als bij de ander. Er zijn dan ook verschillende manieren om het te voorkomen en te behandelen voor verschillende mensen.

Voor de behandeling van ernstige obesitas is er eigenlijk alleen duidelijk bewijs van effectiviteit voor de maagoperatie. Wetenschappelijk gezien: al het andere werkt niet.

Diëten, met wilskracht alleen lukt het niet Van een aanpak met een dieet weten we dat er in het begin vrijwel altijd goede resultaten te zien zijn. Met een koolhydraatarm dieet is er vooral de eerste drie maanden meer effect dan bij andere diëten, maar na zes maanden is het verschil in effectiviteit verdwenen. Het gaat overigens om het volhouden, maar helaas blijkt dat na een jaar gemiddeld 85 procent van de mensen terug bij af is en na twee jaar kan tussen de 90 en 95 procent van de mensen opnieuw beginnen. Het is moeilijk vol te houden, want met wilskracht alleen lukt het niet.

Er zijn te veel factoren bij betrokken en de dik makende leefomgeving is niet zo maar vanzelf verdwenen. Er zal dus meer moeten gebeuren en dat is voor een deel hetzelfde als bij preventie belangrijk is. Daarmee ben je op het gebied van de publieke gezondheidszorg gekomen.

Kennis Een heel interessante interventie die werd uitgeprobeerd in de Verenigde Staten is deze: selecteer iemand met een beroerde postcode (de zipcode in de VS is veelzeggend voor de sociaaleconomische status van mensen) en laat hem of haar in een goede zipcode wonen. Geen wilskracht nodig, geen ingewikkelde diëten. In een goede buurt word en blijf je gemakkelijker slank doordat je eruit wilt zien als de mensen in je omgeving, er is meer kennis over de factoren van overgewicht in de gesprekken die mensen met elkaar voeren, er zijn meer voorzieningen en minder fastfoodoutlets. Op scholen staat minder vaak een coca cola automaat en er zijn gezonde lunches. Het illustreert het belang van de sociaaleconomische status en de leefomgeving die daar bij hoort.

Iedereen verhuizen is niet uitvoerbaar, maar je kunt wel proberen om voor iedereen een vanzelfsprekend gezonde samenleving te creëren. We zijn geleidelijk aan in een steeds dikker makende leefomgeving beland en we moeten zien dat we er samen uit komen. Dat betekent dat we eerst goed moeten begrijpen wat het betekent.

Als je niet weet dat je bij rood moet stoppen krijg je grote problemen in het verkeer. Zo is het ook als je met een biologische aanpak die afgestemd is om hongerperiodes door te komen maar nu in een voortdurende voorspoed moet leven. Die kennis moet voor iedereen begrijpelijk zijn, aansluiten op de situatie van mensen, moet concreet en niet vaag zijn, mag niet een enkele oplossing prediken en het moet vrij van belangen zijn. KENNIS helpt, maar is niet zalig makend (anders zou er niemand meer zijn die nog rookt).

Bewustwording Tweede stap is te beseffen dat die kennis over jouzelf gaat. De meeste mensen denken dat het over de anderen gaat (de dikkerds). 70 procent van de ouders met te zware kinderen is er heilig van overtuigd dat hun kind een gezond gewicht heeft. Dat is een proces van BEWUSTWORDING, beseffen dat je er zelf uiteindelijk ook niet meer aan kunt ontkomen (of je moet wel een heel gunstig genetisch mozaïek hebben).

Je moet ook nog geloven dat jouw inspanning verschil kan maken. Bij gedragsverandering maakt men gebruik van twee concepten. De een is dat je je leven zelf onder controle hebt (locus of control inside). Dat zijn meestal de mensen die naar de juiste scholen zijn geweest, uit een goede buurt komen, een hoge sociaaleconomische status hebben en maar weinig tegenslag kennen.

Dan is er ook de mogelijkheid dat je gelooft dat je je eigen leven niet onder controle hebt (locus of control outside) en dat alles in je leven steeds tegen zit. Uit onderzoek blijkt dat met name de mensen die op een dag besluiten dat ze de moeite waard zijn om goed voor zichzelf te zorgen het meeste succes hebben. Ze hebben een interne MOTIVATIE. Wat ze ook doen, het gaat lukken, maar je bent als mens natuurlijk weer wel afhankelijk van mogelijke grote tegenslagen in je leven die alles weer terug naar af brengen.

Beloning en omgeving Verder is het ook belangrijk dat je leefstijlverandering (die je op allerlei gebieden uitvoert) BELONING geeft, anders houd je het niet vol. Werknemers in de Verenigde Staten bieden hun dikke werknemers gewoon geld in ruil voor gewichtsvermindering. Dat werkt en straffen niet, want dat is alleen maar ongunstig voor de motivatie.

En dat alles werkt alleen als je het doet in een omgeving die je pogingen ondersteunt en niet tegenwerkt. In vaktermen heet dat ENABLING ENVIRONMENT. Dat is in de eerste plaats je eigen leefomgeving: fiets voor het grijpen, bal ligt klaar in de gang, hometrainer in huiskamer in plaats van je gemakkelijke stoel, eettafel centraal en vaste maaltijden voor het gezin. Dat is de leefomgeving buiten het huis: de school, je werk. Je kunt het allemaal samen gezonder maken. En dan gaat het ook nog om een aantal factoren die op een nog hoger niveau liggen. Dat is politiek. Meer fietspaden, veilige speelomgeving voor kinderen zodat ze spontaan kunnen spelen en het niet ingewikkelde organisatie nodig heeft. Bij stadsvernieuwing de parkeerplaatsen ver van de woning zodat je automatisch een stuk moet lopen (gebeurt al op veel plaatsen in de wereld) en meer groen in de wijk omdat groen uitdaagt tot bewegen. En dan ook nog de voedselproductie en -promotie.

Marketing Als het om de marketing van voeding gaat lijkt het of de rode lap onder de neus van de stier wordt gehouden. Dat komt voor een deel omdat we die marketing onvoldoende begrijpen. Die gaat al tijden niet meer om producten maar om leefstijlen. Producten worden in die marketing professioneel geassocieerd met een gevoel. Eten is emotie. En dat gevoel wordt gekoppeld aan een leefstijl. Coca-Cola is niet bijzonder. Het is slechts water met daarin suiker. Wie het drinkt doet dat omdat decennia lang de reclame heeft voorgehouden dat wie met zo’n blikje of flesje in de hand staat jong, vrolijk, eigentijds is. Je wordt iemand die je wilt zijn.

Uit onderzoek blijkt dat kinderen van twee al de gele bogen van McDonald’s herkennen en het leuk vinden daarheen te gaan. Dat is perfecte marketing. Onderzoek laat ook zien dat kinderen groentes lang niet altijd lekker vinden, maar als ze in McDonald’s verpakking komen dan wel. Dat is hoe marketing gaat en je bent arrogant om te denken dat mensen daar gemakkelijk tegenop kunnen. Nee, we zullen als samenleving daarover in dialoog moeten gaan met de voedingsindustrie en regels afspreken over hoe je daarmee omgaat. Dat gebeurt dus ook op grote schaal, maar niet in alle landen even snel.

Het interessante is dat hier de meningen over verdeeld zijn. Er zijn eigenlijk twee scholen. De ene doet het voorkomen of dikke mensen slap zijn en geen ruggengraat hebben en men hangt het idee aan dat de vrije wil het oplost. Een neoliberale economische ideologie. De andere school heeft misschien het wetenschappelijke bewijs wel mee, maar niet de populariteit. Die gaat ervan uit dat de mismatch tussen aanleg en omgeving hersteld kan worden als we als samenleving na gaan denken over hoe we de omgeving kunnen aanpakken zodat iedereen (ook de mensen met een ongunstig genetisch mozaïek, ook de mensen die in de verkeerde postcode-omgeving wonen) kans heeft op een gezond leven. Die denkwijzen zijn overigens niet gebonden aan specifieke politieke partijen.

 

 

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop elke dag een Gezonde Weetje van de Dag:  klik hier voor een overzicht