De Oekraïnepolitiek van Europa en Rusland: struisvogel en adelaar

Hoe kan men de conclusies van de EU-raad Buitenlandse Zaken van 14 april anders interpreteren? Op de voor de EU bekende wijze wordt voor de zoveelste keer in het juiste EU-jargon Ruslands optreden veroordeeld en wordt Rusland opgeroepen zich te gedragen. Daarbij waarschuwt de Raad dat “verdere (Russische) stappen om de situatie in Oekraïne te destabiliseren” zullen leiden tot “verstrekkende gevolgen voor de betrekkingen op tal van economische gebieden.”

Concrete maatregelen nam de Raad echter niet. En dat terwijl in Oost- en Zuid-Oekraïne sinds enkele weken een door Rusland geïnitieerde, gecoördineerde en gefinancierde destabiliseringscampagne aan de gang is om de bevolking op te zetten tegen de regering in Kiev en agressief aansluiting bij Rusland te eisen.

De laatste dagen hebben de bezettingsacties zich verontrustend uitgebreid. Er zijn inmiddels harde bewijzen voor actieve en gewapende deelname van Russische burgers en militairen, vaak in een leidende rol. Bezettingen van overheidsgebouwen en andere strategische punten verlopen geheel volgens het Russische scenario op de Krim. In Zuid-Oekraïense steden als Nikolaiev en Odessa lopen al sinds weken groepen Russische ‘atletische jongemannen’ rond. Op andere plaatsen vormden die de voorbode van latere paramilitaire acties. Blijkbaar is dit alles voor de EU nog niet voldoende destabilisatie om maatregelen tegen Rusland te nemen. Gezien de weinig indrukwekkende reactie op Ruslands militaire agressie op de Krim is het moeilijk voor te stellen dat het regime van President Poetin wakker ligt van Europa’s laatste verbale dreigementen.   Het kan niet voldoende benadrukt worden dat er geen enkele rechtvaardiging is voor de manier waarop Rusland zijn ‘bezorgdheid voor het welzijn van Russisch sprekenden’ in Oekraïne uit. Het is juist dat velen van hen een grote historische, culturele en gevoelsmatige affiniteit hebben met de Russen in Rusland. Eveneens klopt het dat er zijn die zich na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 nooit gemakkelijk hebben gevoeld in het onafhankelijke Oekraïne en aansluiting bij Rusland zoeken. De overgrote meerderheid van de Russisch sprekende Oekraïners wil dat echter niet, maar wel een grotere regionale autonomie. Opiniepeilingen in de laatste maanden laten dit duidelijk zien. Nog op 9 april gaf een peiling in de Oostelijke stad Donetsk aan dat 65.7% van de inwoners in een verenigd Oekraïne wil wonen, terwijl 18,2 % zich uitspreken voor aansluiting bij Rusland. Westerse journalisten hebben recentelijk zelf nog kunnen vaststellen dat er nooit echt grote problemen waren tussen Russisch-sprekende en andere Oekraïners in het Oosten, totdat de door Rusland geïnitieerde provocaties begonnen.   Evenmin mag vergeten worden dat de bevolking in deze regio een uiterst vertekend beeld heeft van de gebeurtenissen in hun land en elders in de wereld. Sinds jaren zijn Russische televisiezenders hun enige bron van informatie. Publiek of privé, alle geven slechts het nieuws en commentaar dat het Kremlin welgevallig is. De afgelopen maanden heeft in de Russische media de feitenverdraaïng en vuilspuiterij tegenover het Westen schrikbarende dieptepunten bereikt, die Westerlingen zich niet kunnen voorstellen. Net als kijkers in Rusland lijken velen in Oost-Oekraïne daarom oprecht te geloven dat de VS en de EU achter de Maidan-protesten zaten en dat er nu een bende fascisten, ultranationalisten en antisemieten in Kiev aan de macht is. Open brieven en petities van beter geïnformeerde Russisch sprekenden en Joodse organisaties dat hun positie absoluut niet zorgelijk is en dat zij ‘Poetins hulpaanbod’ afslaan kunnen daar niet tegenop.   Een niet uit te vlakken feit is ook dat het Ruslands ondemocratisch karakter onder President Poetin is dat de agressie tegenover Oekraïne mogelijk maakt. De Russische bevolking kan zich niet uitspreken in vrije en eerlijke verkiezingen, kan zich door censuur en propaganda geen eigen mening vormen, kan geen open publiek debat voeren, en loopt serieus gevaar bij demonstraties. Opiniepeilingen geven een opmerkelijk vredelievender beeld van de bevolking, duizenden demonstreerden in Moskou tegen de Krim-invasie en vorige week nog voor persvrijheid.   Europa lijkt nog altijd niet te beseffen met wat voor Rusland het onder President Poetin te maken heeft en wat voor bedreiging dit Rusland vormt voor de veiligheid in Europa. Dat het militair machtigste land in Europa binnen haar eigen grenzen alle waarden die Europa koestert met voeten treedt is een tragedie waaraan andere landen helaas weinig kunnen doen. Dat geldt echter niet voor Ruslands grove schending van wezenlijke en algemeen aanvaarde normen van interstatelijk gedrag in haar betrekkingen met andere Europese landen. Ruslands militaire agressie en intimidatie zal slechts gestopt kunnen worden door effectieve tegenmaatregelen. Talrijke maatregelen op juridisch, financieel-economisch en, indien noodzakelijk, ook militair vlak zijn mogelijk. Maar dat vereist wel dat de Europese struisvogel eerst zijn kop uit het zand haalt.