De politiek zoekt teveel naar oplossingen

Rob Wijnberg heeft de programma’s van de politieke partijen gelezen en is tot de conclusie gekomen dat de Nederlandse politiek hol, leeg en nietszeggend is geworden (NRCNext 23 juli 2012). Wijnberg vermoedt dat die leegheid de schuld is van spindoctors en marketeers. Want “met een uitgesproken mening verkoop je geen tandpasta.” Toch spreekt juist die uitgesproken mening veel kiezers aan. Serieuze politici vinden het juist moeilijk om hiermee om te gaan, want hoe leg je in twee minuten zowel het probleem als jouw antwoord uit?

Volgens ons ontbreekt een belangrijk ingrediënt in de analyse van Wijnberg, namelijk het onderwerp van het politieke debat: de maatschappelijke vraagstukken. Het probleem is niet een onwillige politiek, een domme stemmer of een foute spindoctor, maar de manier waarop we het politieke debat over deze vraagstukken voeren. Zolang we het over oplossingen blijven hebben, vragen we van onze leiders om simpele antwoorden op ingewikkelde vragen. Holle frasen en onhaalbare agenda’s liggen dan op de loer. En dat terwijl we weten dat moeilijke vraagstukken moeilijke antwoorden hebben, die vaak ook nog een samenstelling zijn van standpunten van verschillende politieke partijen.

Het verzinnen van oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken is dan ook niet het werk van politieke leiders, maar van experts. Politici zijn ervoor om een keuze te maken tussen die oplossingen. Die keuze hoeft niet af te hangen van standpunten die contractueel per programma zijn vastgelegd. Het is belangrijker voor de kiezer om te weten hoe die keuze steeds gemaakt wordt dan welke keuze.

Daarvoor moet een politicus duidelijk maken welke afwegingen hij maakt, en welke toekomst hij nastreeft. Ofwel: wat zijn toekomstvisie is. Een visie is een verhaal over wat je wilt en wat je weet. Het laat dus niet alleen zien waar je naartoe wilt, maar ook of je weet waar je het over hebt. Hoe geloofwaardig die visie is hangt af van kennis van zaken, hoe aansprekend die visie is van de hartstocht van de politicus. Daarin zijn we het weer roerend met Wijnberg eens, zoals hij Max Weber citeert: “politiek wordt weliswaar met het hoofd beoefend (…) toch kan de bemoeienis met de politieke zaak, wil die niet ontaarden in een frivool intellectueel spel, alleen uit hartstocht worden geboren en met hartstocht worden gevoed.”

Vanuit een toekomstvisie is heel goed een programma te formuleren waarop kiezers politici kunnen afrekenen. Op ieder moment kan de kiezer aan politici vragen welke stappen ze nemen om hun toekomstbeeld te realiseren. En als de politiek zich meer richt op visie en minder op oplossingen, hoeven programma’s niet meer door spindoctors ingegeven te worden. En dat is hard nodig, want de complexe problemen van onze tijd vragen om complexe oplossingen.

Maarten van Schie schreef dit samen met Caroline Wiedenhof, mede-initiatiefnemer van Programma zonder Partij