De verbazing over Sigrid Kaag

Hier en daar heerst verbazing over de Abel Herzberg-lezing van Sigrid Kaag. Hoe kan iemand die zo’n loepzuiver, sluitend en trefzeker betoog houdt tegen angst en haat tóch deel uitmaken van een rechtsdragend kabinet als Rutte III?

Dat is helemaal niet zo vreemd. In haar lezing heeft minister Kaag het over de sinistere kant van de hedendaagse politiek, over de grenzen die de marskramers van de haat en de afgrenzing steeds weer weten te verleggen. Zij noemt niemand bij name maar het is duidelijk dat zij het over de Orbans heeft, de Le Pens, de Wildersen en de Baudets. Wat zij betoogde, had niets te maken met de klassieke tegenstelling links-rechts in de politiek. Zij klaagde iets anders aan, misschien wel eerder een mentaliteit dan een ideologie.

Ontmenselijking Een incident in de Tweede Kamer van verleden week maakt volstrekt duidelijk waar het over gaat. Geert Wilders zei tijdens de Algemene Beschouwingen over het Kamerlid Tunahan Kuzu het volgende: “U bent het vergif van deze samenleving”. Geen volksvertegenwoordiger holde naar de interruptiemicrofoon. De voorzitter van de Tweede Kamer liet het gaan. Zozeer zijn we er al aan gewend dat een invloedrijk politicus, aanvoerder van een middelgrote partij een collega als “vergif” aanduidt. Dat is ontmenselijking van een tegenstander. Je kunt best op zeer principiële en besliste wijze uitleggen dat je de partij DENK en alles waar die voor staat, verafschuwt. Je kunt dat doen in uitermate scherpe termen maar je maakt een medekamerlid en daarmee zijn achterban niet uit voor “vergif”.

Er zijn in Europa opnieuw politieke bewegingen opgestaan die van haat en afgrenzen en racisme een politiek verdienmodel hebben gemaakt. Daar hebben we op dit werelddeel in de eerste helft van de twintigste eeuw slechte ervaringen mee opgedaan. En ook nog maar een kwart eeuw geleden in het voormalig Joegoslavië. En dat niet alleen: wij zien hoe het sinistere in deze bewegingen, in Nederland vooral vertegenwoordigd door Wilders en Baudet, binnensluipt in de mainstream politiek. Een voorbeeld daarvan gaf nog onlangs Klaas Dijkhoff met zijn plannen om in wijken waarvan het aanzien hem niet bevalt, dubbele straffen in te voeren. In 2017 ging Sybrand Buma hem voor met een H.J. Schoo-lezing waarin hij een verzonnen geborgenheid van vroeger stelde tegenover de maatschappij van nu waarin je op straat zoveel vreemde snuiters tegenkomt.

Tegen deze ondermijning van vrijheid, democratie, tolerantie, van de Nederlandse kernwaarden verzet minister Kaag zich. Zij ziet bewegingen opkomen die mensen aanwijzen als vijand, niet om wat zij doen maar om wat hun afkomst is. Ze is Arabiste, ze heeft een groot deel van haar werkzame leven in het Midden-Oosten gewerkt. Ze heeft met eigen ogen gezien waar het  op uitdraait als je dit door laat etteren. En zij roept haar gehoor op niet langer te zwijgen, er niet langer geërgerd of schouderophalend aan voorbij te gaan, maar om op te staan en zich uit te spreken. Consequent, luid en duidelijk. Nu praten nog effect heeft.

Wolven in het bos Dat betekent niet meehuilen met de wolven in het bos. Dat betekent weerwoord bieden. Kleineer de fans van Baudet of Wilders nooit. Zij stemmen op deze politici omdat ze in hen en hun boodschap geloven. Hun rancune is eindelijk gehoord. Ze hebben hun verlossers gevonden. Praat zulke mensen  niet naar de mond in de hoop dat ze dan van hun dwaalwegen terug komen. Dat doen zij niet. Je stijft ze slechts in hun monumentale gelijk. Het sinistere in de politiek heeft een forse aanhang. Daar ga je niet mee zitten slijmen. Daar maak je frónt tegen.

Is dat linkse taal? Dat is volstrekt geen linkse taal. In de jaren dertig – en fuck iedereen die nu met Godwin aankomt – stond Winston Churchill op de rechtervleugel van de Conservatieve Partij. Hij verdedigde het kolonialisme met hand en tand. Hij was geenszins van racistische smetten vrij. Maar hij herkende meteen het sinistere in het nationaalsocialisme toen zijn meeste geestverwanten nog vonden dat je moest luisteren en dat die Nazi’s ergens wel een punt hadden en dat het allemaal wel zou loslopen en dat de miljoenen die op Hitler stemden echt geen kwaad in de zin hadden. Hij was rechts. Hij bleef rechts maar hij had wel oog voor het ontkiemend barbarendom.

Minister Kaag heeft dat ook. Net zo als de vele VVD-ers en CDA-ers die zich ongemakkelijk voelen om de aberraties van hun politieke leiders. Dat maakt die mensen niet minder liberaal, conservatief of confessioneel. Daar gaat het helemaal niet om. De strijd wordt gevoerd tegen een politiek die mensen aanduidt als vergif, die het kwaad in de samenleving in verband brengt met afkomst en huidskleur, die stemmen lokt met leugenachtige verhalen over een mythisch verleden toen alles nog wit en overzichtelijk was, met dom chauvinisme en onwetenschappelijke insinuaties. En tot wie nu over Erdogan begint of Poetin: ja Erdogan óók. Poetin net zo goed. Die horen in hetzelfde rijtje thuis als Wilders, Baudet en steeds meer ook Klaas Dijkhoff. De politiek van de rancune en de haat blijft immers niet tot Europa en Amerika beperkt. Die zie je overal ter wereld de kop opsteken. Kijk naar de vergiftigde politieke verhoudingen in landen als Brazilië met de kwaadaardige fabulant Bolsonaro of India met de hindoe-chauvinist Modi aan het roer.

Gewenning aan de leerstellingen van haat en rancune is momenteel de grootste bedreiging van de vrijheid in de wereld. Het wordt inderdaad tijd dat de krachten van de beschaving hun stem luid en duidelijk laten horen. Van links en rechts. “Wees niet stil, wij zijn met velen”.