De Volt-Files: enthousiasme voor Europees debat kan niet vanuit Brussel worden verordonneerd

Feest voor het Europese publieke debat. De conferentie voor de toekomst van Europa is begonnen. De EU heeft een mooie website gemaakt en meldt : ‘Dit is uw kans om uw stem te laten horen, om te zeggen in wat voor soort Europa u wil leven, om onze toekomst vorm te geven.’ Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen is erg enthousiast. Ze zegt :

Mooie doelen waar niemand tegen kan zijn. Ze sluiten naadloos aan bij die van de Europese partij Volt die in maart in de Tweede Kamer werd verkozen. Volt wil van de EU een democratische federatie maken met meer macht dan de huidige Unie. Deze federatie zal niet alleen eensgezinder en effectiever kunnen opereren, maar ook democratischer. Er is wel een probleem met zo’n Europese superstaat: daarbinnen zou sprake moeten zijn van een Europees publiek debat, zodat de Europese burgers een gezamenlijke Europese wil kunnen formuleren over wat de EU zou moeten doen.

De conferentie voor de toekomst van Europa is een mooie illustratie van hoe zo’n Europees publiek debat eruit zou kunnen zien. Is dat een realistische optie?

Een ambitieuze conferentie Aan bombastische teksten geen gebrek. De conferentie voor de toekomst van Europa moet ‘onze diversiteit weerspiegelen, Europa buiten zijn hoofdsteden tot in elke hoek van de EU verspreiden, en de banden tussen de Europeanen en de EU versterken.’ De EU doet dat tijdens deze conferentie op twee manieren. Ten eerste komen allerlei overheden en maatschappelijke organisaties met bijeenkomsten om zoveel mogelijk mensen te betrekken. Ten tweede is er online discussie, om met name jongeren aan te moedigen om deel te nemen. Zo wordt de conferentie ‘pan-Europees’ en ‘democratisch’.

Hoe werkt dit uit? In Nederland staan inmiddels vier bijeenkomsten gepland waarvan er eentje eigenlijk een oproep is om burgerdebatten te organiseren op plekken met Europees cultureel erfgoed. Deze debatten zouden over de toekomst van de EU moeten gaan. Er zijn allerlei partners aangehaakt die dit idee steunen, zoals de ‘European Heritage Foundation’ en ‘Europa Nostra Agora’, die daar dan weer een online platform voor heeft gebouwd. De goede verstaander ziet hier direct het probleem van Europees publiek debat: het komt niet van onderop, maar uit Brusselse instellingen die een band met de burger proberen te krijgen.

Wat organiseert men zoal? Op 26 mei wordt op een Franstalige bijeenkomst in Rotterdam uitgelegd hoe de EU is georganiseerd. Begin september is er een bijeenkomst in Arnhem over hoop voor de toekomst, solidariteit en drang naar positieve verandering. Op 5 november is er tenslotte een conferentie over hoger onderwijs na de lockdowns, nu iedereen meer dan ooit gewend is geraakt aan online onderwijs. Als u wilt kunt u ook zelf een evenement aanmelden. Er is vooralsnog weinig reden aan te nemen dat deze bijeenkomsten massaal bezocht gaan worden. De PR ervoor is zo goed als nul.

Online debat is er ook. U kunt in een aantal categorieën ideeën aanleveren , zoals klimaat, gezondheid, buitenlands beleid en digitalisering. Bij het thema gezondheid staan inmiddels 224 ideeën online in allerlei talen, de stille getuige dat een gemeenschappelijke taal voor Europees debat ontbreekt. Iemand stelt een Europees gezondheidssysteem voor, een ander een Europees elektronisch patiëntendossier en weer een ander wil betere corona-informatie. Een eenvoudige vraag aan burgers levert een hoop ideeën waarvan geen burger weet of de EU er al aan werkt en zo nee, of de EU daar wel toe bevoegd is.

Een Europees debat Om mee te doen aan deze conferentie zijn er regels opgesteld. Mochten er ideeën op de website staan die strijdig zijn met het handvest van de conferentie kan dat gemeld worden. Dat geldt bijvoorbeeld als de Europese waarden niet worden gerespecteerd zoals de menselijke waardigheid, democratie en non-discriminatie. Evenementen moeten inclusief en toegankelijk zijn en burgers uit alle geledingen van de bevolking moeten actief worden gestimuleerd om mee te doen, waaronder minderheden.

Spontaan debat is anders. En dat terwijl Europees debat de levensader is voor een Europese democratie, vooral als de EU tot een heuse federatie moet uitgroeien zoals Volt dat graag ziet. Debat vindt vooral in de lidstaten plaats en zo zijn pogingen om dit naar een Europees niveau te trekken al snel het werk van Europese ambtenaren. Als er al mensen aan meedoen zijn het diegenen die al affiniteit met de EU hebben. PVV’ers hebben wel wat beters te doen, met als gevolg dat de pro-Europese uitkomsten zich laten raden en dat van enige representativiteit geen sprake is. In het Europese debat overschreeuwen politiek geïnteresseerde, kosmopolitische hoger opgeleiden de rest.

Er is geen enkele garantie dat de thema’s die in Bulgarije aandacht vragen ook in Nederland en Finland hoog op de agenda staan, laat staan dat men in al deze landen dezelfde wensen heeft, daarbij een rol ziet weggelegd voor de EU en dat de conferentie deze gezamenlijke wens helder maakt. De kans is groot dat de bevolking bij problemen eerst naar de nationale overheid kijkt omdat die het meest dichtbij staat én het gemakkelijkst te beïnvloeden is. Dat leidt dan weer tot nationaal in plaats van Europees debat en zo is de cirkel weer rond: Europese instellingen zullen zich afvragen hoe ze in hemelsnaam burgers kunnen betrekken. En daar worden dan weer megalomane projecten voor opgetuigd zoals de conferentie voor de toekomst van Europa.

Natuurlijk heeft Volt deze ellendige conferentie niet bedacht en de partij heeft er ongetwijfeld allerlei bezwaren tegen. Maar de vraag is in dat geval nog steeds hoe zo’n Europees publiek debat er volgens Volt wel uit moet zien. Verrassing: daar doet Volt geen enkel concreet voorstel voor. Volt heeft al bedacht hoe je van de EU een superstaat kunt maken, maar hoe dat ook een Europese democratie wordt blijft nog even afwachten.