De waarheid is te traag voor internet

Het was maandagavond en ik had avonddienst. Dat wil bij Joop zeggen dat je in je eentje de hele site runt: je houdt het nieuws bij, checkt en plaatst opiniestukken die binnenkomen en modereert reacties. Plots werd de stroom van dat werk doorbroken door een tweet met alarmerende inhoud: twee explosies bij de finish van de Boston Marathon.

Alleen ontploffingen of was het een aanslag? Twitter explodeerde vrijwel meteen er achteraan. Een stroom aan geruchten barstte los. Er was een Saoedische verdachte opgepakt bijvoorbeeld. Er was ook een aanslag op de bibliotheek gepleegd. Het bleek allemaal onjuist. Een paar uur later concludeerde Matt Roller in een tweet: “Twitter doet z’n werk het beste in de eerst vijf minuten na een ramp en het slechtste de twaalf uren daarna.”

Dat maakt Twitter beslist niet waardeloos. Geen enkel medium verspreidt echt nieuws zo snel. Maar net als bij het kopen van een tweedehands auto gaat het er om naar wie je moet luisteren. Ik besloot die avond vooral de Boston Globe te volgen, een krant met een uitstekende reputatie en ik ging er van uit dat juist zij zichzelf zouden bewijzen als betrouwbaar. Zij hebben er immers helemaal niets aan om de plaatselijke bevolking, hun directe lezerspubliek, met spectaculaire onwaarheden op te zadelen.

Het bleek een goede greep, de krant berichtte uiterst zorgvuldig en kleunde – in tegenstelling tot veel andere media – vrijwel niet mis. (Lees hier een leerzaam verslag over hoe de Boston Globe op dat moment en in de daaropvolgende dagen opereerde) .

Digitaal populisme De waarheid, daar werd lange tijd schamper over gedaan op internet. Het medium werd niet voor niets volwassen in de glorietijd van het postmodernisme, het denken dat alles zo kapot relativeert dat er weinig anders overblijft dan berusting. Het was de tijd van stoere uitspraken als ‘er bestaan geen feiten, alleen maar meningen’.

Bij zo’n houding hoort dédain tegenover iedereen die – heel ouderwets – op zoek is naar waarheid. Tegenover de kennis van de expert kwam de ‘wisdom of the crowds’ te staan, tegenover de vaardigheden van de journalist de eigen benadering van de ‘burgerjournalist’ of blogger. Het was een uitbarsting van digitaal populisme. Ik heb ik weet niet hoeveel discussies bijgewoond over de vermeende overbodigheid van de journalistiek. En o wee, als je het daar niet mee eens was.

Met de opkomst van de sociale media ebde de luidruchtige arrogantie van de digitale klasse weg, journalisten en experts bleken plotseling toch wel interessante mensen om te volgen. En er was – heel verrassend – toch ook wel een verschil te zien tussen wat bijvoorbeeld Frits Wester meldt of pakweg Freek89 uit Appelscha.

Zelfkritiek Na de aanslag op de Boston Marathon werd pijnlijk duidelijk dat de ‘wisdom of the crowds’ minder verstandig opereert dan altijd beweerd werd. Er werd via sociale media een heksenjacht geopend op mogelijke verdachten, met als enige resultaat dat volkomen onschuldige mensen in de problemen kwamen. De echte verdachten werden uiteindelijk niet gepakt omdat ze herkend werden door burgers maar omdat ze in paniek op de vlucht sloegen toen hun foto’s gepubliceerd werden en daarbij vervolgens stommiteit op stommiteit begingen.

Voor de sociale nieuwssite Reddit, een spil in de online heksenjacht, was de ervaring reden het boetekleed aan te trekken. Het ‘crowdsourcen’ van detectivewerk had hopeloos gefaald. Die zelfkritiek siert Reddit overigens. Om met onze nieuwe koning te spreken: Het is niet erg dat je fouten maakt als je er maar van leert en zorgt dat het niet weer gebeurt.

Overigens hield de heksenjacht niet op toen de verdachten eenmaal uitgeschakeld waren. Met hetzelfde gemak werd de aanval ingezet op mensen die tot de followers van de verdachten behoorden: schoolvrienden die hun ongeloof uitspraken bijvoorbeeld of een moefti uit Zimbabwe die door de jongste verdachte een keer geretweet was. Het beoordelingsvermogen van een menigte neemt af met de toename van de behoefte aan wraak. Dat is een van de redenen waarom je terughoudend moet zijn met het inzetten van publiek.

Overheidspaniek Het kan ook anders. Zondagavond verscheen het bericht dat alle scholen in Leiden dicht zouden gaan vanwege een dreigement. Al snel bleek dat het ging om een posting op 4chan, een notoire site voor online relschoppers, en dat het wapen waarmee op de site gedreigd werd gewoon  een oud plaatje  was. Maar de overheid gaat niet zo makkelijk in z’n achteruit. En leren van fouten doet ze ook wat minder snel. Dus de volgende dag rukte de politie uit op oorlogssterkte en gingen alle scholen dicht.

De reactie in Leiden deed denken aan 27 september 2001 toen leger en politie vanwege een ‘gedetailleerde’ brief waarin gedreigd werd met een aanslag de tunnels bij Amsterdam en Rotterdam afsloten. Het was ruim twee weken na 11/9 en de hele wereld stond op scherp maar doorslaggevend voor de massale operatie was dat in de dreigbrief een auto werd genoemd die eerder gestolen was. Die kennis kon alleen de dader hebben dachten de autoriteiten, onwetend van het feit dat die informatie gewoon online te vinden was.

Dinsdag verscheen er in de avond een tweet van Associated Press dat er  twee explosies (weer twee) waren bij het Witte Huis en dat president Obama gewond was geraakt. Wereldwijd brak er paniek uit. Dat wil zeggen: heel even. Binnen drie minuten was duidelijk dat het bericht nep was en de account van AP gehackt. Niettemin was de beursindex van New York in die korte tijd 138 miljard dollar aan waarde kwijtgeraakt. Als dat de opzet was hadden de bedriegers hun slag kunnen slaan.

Een wereld die op scherp staat, raakt al snel in paniek. Denk aan wat de Damschreeuwer veroorzaakte met een enkele kreet. Dat effect verdampte overigens ook snel door ingrijpen van Beatrix. Zij zette de Dodenherdenking na een paar minuten gewoon voort. Dat had het gemeentebestuur van Leiden niet gedurfd, vermoed ik.

Waarheids-app In 2006 kondigde de topman van Google, Eric Schmidt, aan dat er zoiets zou komen als een ‘waarheidsvoorspeller’, een methode om beweringen te toetsen. Hij voorzag dat politici daar al over vijf jaar mee te maken zouden krijgen, een soort knop die kiezers in kunnen drukken om te checken of een bewering klopt. Die voorspelling van Schmidt bleek, hoe ironisch, niet helemaal waar. Het toonde vooral het optimisme dat de technologiewereld kenmerkt.

Vooralsnog heeft internet de eeuwige strijd tussen leugen en waarheid niet beslecht. Behalve dan dat de snelheid is toegenomen: informatie verspreidt zich over de planeet met de snelheid van het licht. De aloude geruststelling van het spreekwoord ‘al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaald haar wel’ geldt daardoor niet meer. Want de vraag is steeds meer of de waarheid de leugen wel snel genoeg inhaalt. In alle hierboven genoemde gevallen niet.

Het nog jonge vak van online journalistiek heeft tot nu toe als adagium gehad ‘We might get it wrong, but we’re not wrong for long’ . Oftewel: Je publiceert snel en als het niet juist blijkt corrigeer je het. Die denk- en werkwijze is afkomstig van Nick Denton, blogger en oprichter van het succesvolle online media imperium Gawker. Snelheid gaat daarbij boven waarheid. Dat leek lang verdedigbaar maar het wordt tijd dat deze manier van werken door online journalisten wordt losgelaten. Je wint met de waarheid, niet met de snelheid.