Delen van de macht

Verdeling van kennis, goederen en macht was vooral in jaren 70 het vredesideaal. Deel je de macht niet of ondermijn je zoals onlangs in Egypte een prille democratie, dan steun je in wezen de krachten van geweld.

Dat het Egyptenaren lukte Mubarak zonder geweld te doen vallen, was een terugslag voor Al Qaida en jihad-groepen, die zweren bij gewapende strijd als juiste strategie. Na de militaire coup, waarbij president Morsi en negen van zijn ‘maten’ zonder juridische rechten gevangen werden gezet en zeker na het bloedbad daarna, is nu hun reactie: “Zie je wel, het lukt alleen op onze manier en niet via democratie en geweldloosheid.”

Met de recente dodelijke aanslag op 24 politieagenten in de Sinai lijken ze daarin de daad bij het woord te hebben gevoegd. Helaas was het Morsi-bewind, behalve onervaren, nogal ontactisch in zijn optreden, waardoor het angst opriep, maar het na een jaar bewind al met geweld naar huis sturen lijkt nergens op. Zo ondermijn je het geloof in het politiek proces van delen van de macht, dat begon onder de naam ‘Arabische Lente’. Dat de Kopten, de EU en Obama die coup niet veroordeelden, (gelukkig wel het bloedbad van medio augustus) is dan ook te betreuren. Jonge landen hebben immers, zoals voorheen in het Westen, tijd nodig om zich het democratische spel eigen te maken. Dit geldt zeker in de Arabische wereld en Turkije, omdat daar grote tegenstellingen zijn, zoals tussen platteland en stad of tussen de seculiere elite en het gewone (vrome) volk.

Ian Buruma heeft gelijk, dat in het Midden-Oosten “democratie nooit lukt zonder een of andere vorm van religiositeit toe te laten in het openbare leven” (NRC,10/8). Het probleem is, dat door een jarenlange overheersing door de stedelijke, seculiere en militaire elite en een daar mee samenhangende emancipatie-strijd vanuit het volk de verhoudingen dermate gepolariseerd zijn, dat een compromis moeilijk te bereiken is. De eerste groep verkiest liever een coup dan het risico te lopen dat er publiek slechts ietsje rekening wordt gehouden met de islam, terwijl de tweede groep zacht gezegd weinig flexibel opereert, waardoor het de tegenpartij makkelijk wordt gemaakt om deze ‘uit te drijven’ als politieke islam. Hoezeer vaak ook ten onrechte.

Dat Egyptische moslims hun woede op minderheden afreageren, is een indicatie hoe pril het democratische denken er is en nog meer het geweldloze denken. Toch zal het die kant uit (moeten) gaan, waarbij in dialoog, liefst via buitenlandse bemiddeling, een compromis wordt gevonden tussen beide partijen. De weg terug naar de militaire dictatuur, waardoor Egypte mogelijk gaat lijken op het autoritaire regime van Assad en zeker op die van Mubarak, staat haaks op de in gang gezette Arabische Lente in dat land.

Een compromis lijkt de enige mogelijkheid. Eerst moet bekeken worden hoe de impasse tussen beide partijen te doorbreken. Dat naast het uitoefenen van grote druk vanuit de EU en de VS, Catherine Ashton (EU) als eerste buitenstaander met de op een geheime plek gevangen gezette Morsi mocht praten, is mogelijk een begin, maar daarna moet bekeken worden hoe de democratie gestalte te geven en uit te bouwen en ook hoe daarbij de islam en de Kopten democratisch een rol te gunnen, hoe klein ook.