Edward Snowden handelde juist wel uit moreel besef

Edward Snowden heeft zijn vrienden verraden, zijn werkgever en zijn overheid. Hij is een immorele Einzelgänger, schrijft columnist David Brooks in de New York Times. De Volkskrant plaatste zijn artikel woensdag op de site. Brooks schetst het beeld van een zéér vreemde jongen. Snowden – deelt hij mee – is zeer intelligent maar maakte geen enkele school af. Toch wisten de CIA en dat merkwaardige particuliere spionagebedrijf Booz Allen Hamilton zijn talent te onderkennen. Misschien was dat wel juist omdat hij zo alleen in het leven stond. Volgens Brooks brak hij met zijn moeder en verklaarde hij tegenover een buurman dat hij geen contact met buren wenste.

Zo iemand, moeten zijn nieuwe werkgevers gedacht hebben, kan ook geheimen bewaren. Heeft hij inderdaad geen moraal, zoals de gerenommeerde Times-columnist beweert ? Daarmee slaat hij de plank volkomen mis. Brooks heeft juist wel een moraal. Hij hanteert hoge maatstaven en is tot geen enkel compromis bereid. 

U en ik zijn, in tegenstelling tot Snowden, waarschijnlijk wel sociale wezens. Wij hebben ons de normen en waarden van de burgerlijke maatschappij eigen gemaakt. Dat gebeurde in de boezem van het gezin, op school en in de maatschappij. Wij leerden het oordeel van onze ouders vertrouwen. Wij begrijpen, ondanks veel detailkritiek, dat de politie je beste kameraad is en dat de overheid er is voor ons allemaal. Wij geloven daarom in morele autoriteiten. Het verschilt natuurlijk van persoon tot persoon wie die autoriteiten zijn. Kardinaal Eijk, Emile Roemer, De Dalai Lama, Geert Wilders, Youp van ’t Hek, wie weet zelfs nog Diederik Samsom, maar we geloven wel in hen. Zo zijn wij als sociale wezens te beïnvloeden in onze keuzes tussen goed en kwaad.

De meesten van ons vinden bijvoorbeeld dat op moord met voorbedachten rade een strenge straf moet staan. Tegelijkertijd noemen wij soldaten van het Nederlandse leger in Afghanistan géén moordenaars maar dappere kerels die daar mooi en verantwoordelijk werk doen in het belang van de Afghanen zelf. Wij achten over het algemeen het doodschieten van Taliban niet misdadig. Er wonen in dit land overigens mensen die de Taliban juist wél helden en halve heiligen vinden, terwijl die soldaten het kwaad vertegenwoordigen en terecht op bermbommen lopen. Zo zitten de meeste mensen in elkaar. Maar niet allemaal.

Je hebt er die hun éigen grenzen tussen goed en kwaad bepalen zonder zich daarbij door morele autoriteiten te laten beïnvloeden. Zij hebben maar één richtsnoer. Dat is hun eigen geweten. Een zeer duidelijk voorbeeld is Oscar Schindler. Hij toonde zich zijn leven lang een oplichter en op zijn best een hoogst onbetrouwbare zakenman. Hij was een dief maar geen moordenaar. In zijn tijd bleven de meeste nette en welopgevoede Duitsers die opstonden voor oude vrouwtjes in de tram en goudeerlijk hun contracten nakwamen, vertrouwen stellen in de morele autoriteit van de Duitse staat en Adolf Hitler.

Zij werkten elk op hun eigen manier – niet altijd van harte maar vaak ook wel – mee aan het welslagen van de holocaust. Dat was nu eenmaal noodzakelijk voor het welzijn van het vaderland. Het was een reinigingsactie en géén moord. Schindler kwam naar Warschau om eens behoorlijk te profiteren van de onteigening der joden, maar in tegenstelling tot zijn keurige landgenoten trok hij wel een grens. Toen hij zag de joden niet alleen beroofd werden maar ook uitgeroeid, besloot hij zijn talent voor misleiding in te zetten om er zoveel mogelijk te redden. Want nogmaals: hij was een dief maar géén moordenaar.

Schindler werd een held, juist ómdat hij als oplichter ver stond van de gewone burgermansmentaliteit. Hij had heel andere opvattingen over aanvaardbaar gedrag dan u en ik, en dus zag hij de misdaad waar anderen dachten dat het om een zware vaderlandslievende taak ging. 

Het is verre van mij om Schindler en Snowden in dezelfde eregalerij te plaatsen, maar er zijn wel degelijk vergelijkingspunten als je naar het menstype kijkt. David Brooks – zijn detractor – is een uiterst sociaal wezen. Hij koestert vriendschappen. Hij houdt ongetwijfeld van zijn ouders. Hij vertrouwt zijn democratische overheid en zijn president. Als zij al je mails willen lezen, dan zal daar wel een goede reden voor zijn. Het is helemaal niet erg als een welwillende overheid met eigen ogen vaststelt dat je niets te verbergen hebt. Alleen de bozen hebben reden om bang te zijn, de braven niet.

Brooks heeft zijn morele autoriteiten die hem hulp bieden met de keuze tussen goed en kwaad. Eenling Snowden niet. Hij staat alleen in het leven. Hij erkent alleen zijn eigen geweten. Hij vindt privacyschending privacyschending, ook als de president beweert dat het nu eenmaal noodzakelijk is. Het gaat hem om de daad. Wie de dader is, staat daar los van.

Hij zegt niet: “Het pistool is geen probleem, het gaat erom wie het vasthoudt”.  Hij zegt: “Schending van de burgerrechten is altijd schending van de burgerrechten”. Onder alle omstandigheden. En met welke fraaie doelstelling dan ook bedreven. Daarom pleegde hij wel verraad aan degenen die boven hem gesteld waren, maar niet aan zijn normen en waarden. Snowden vaart op het kompas van zijn geweten. 

Gisteren zong Charles Groenhuijsen bij Knevel en van den Brink ook al de lof van de NSA en computerprogramma’s die voor onze eigen bestwil in onze  tablets snuffelen. Ook hij is een sociaal wezen met vrienden, geliefden en morele autoriteiten, die bij hem voldoende gezag genieten om een magneet te mogen leggen naast zijn moreel kompas. Hij vond dat Snowden naar de gevangenis moest. Lang. 

Snowden is niet sociaal. Daarom is hij geen immorele maar juist een morele Einzelgänger. Brooks en Groenhuijsen zijn dat niet. Net als een grote meerderheid van mensen. Daarom is een totalitaire nachtmerriestaat nog steeds een reële bedreiging.

Volg Han ook op Twitter

Het laatste boek van Han van der Horst is: Nederland, de vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu