Een geprangde samenleving

De gemiddelde leeftijd der CDA-leden bedraagt 67 jaar. De macht vergrijst. Vooral jongeren worden hierdoor uitgedaagd, zeker nu bezuinigingen mede op hun ruggen lijken te worden afgewenteld. Maar er is meer. De rechtsstaat Nederland staat onder druk volgens Piet Hein Donner in zijn eerste publieke optreden als vicepresident van de Raad van State. Hij sprak over mogelijke ‘antidemocratische bewegingen’ als gevolg van de crisis. Meer hout snijdt oud-minister Ernst Hirsch Ballin door in een boekje stelling te nemen tegen ‘politiek vijanddenken’, dat volgens hem ‘de cohesie van de samenleving’ bedreigt.

Schadelijke factor Algemeen is er de klacht dat rancune en wantrouwen bij de burgers toenemen. Dit vraagt om zelfreflectie. ‘Onze tijd – dat zijn wij’ (Thomas van Aquino). Rancune is deel van vijanddenken en tevens van het zwelgen in ‘slachtofferschap’. Het onbehagen wordt dan geprojecteerd op derden als ‘regenten’, islam, de Polen. Mystiek gezien komt het kiezen voor het goede vooral voort uit de ervaring met het kwade. Maar de politiek toont weinig ‘erkenning van de eigen schaduwen’ (Carl Jung): het ligt aan de ander. Vandaag is rancune evenals wantrouwen vervlochten met het succes van het populisme. In de VS, waar er al 40 jaar ervaring is met  activistisch rechts populisme, is wantrouwen sterker dan bij ons, maar het is ook hier niettemin een schadelijke factor aan het worden, ook voor de legitimiteit van de overheid.

Dat laatste heeft de politiek mede aan zichzelf te wijten, als het te regentesk en te veel als ‘kaasstolp’ opereert. Dit geldt ook voor politieke partijen, waar de macht soms wat eenzijdig te veel bij de fracties ligt. Meer directe electorale democratie en grotere interne partijdemocratie zijn daarvoor het antwoord. Jacques Wallage stelde onlangs dat de representatieve democratie in onze social media samenleving ‘achterhaald’ is, ook omdat ‘partijen al lang niet meer het enige kanaal tussen burger en staat’ zijn. De samenleving is dynamisch en fluïde, er zijn nieuwe (lossere) verbanden. Ik denk dat deze oud-burgemeester van Groningen daarmee een punt heeft. Permanent contact en communicatie (feedback) met samenleving lijkt van belang. Eén keer in de vier jaar is niet genoeg.

De sociale media zijn overigens in onze individualiserende samenleving positiever dan we denken. In Amsterdam voelen volgens een Parool-onderzoek vooral laagopgeleiden boven de vijfenzestig zich eenzaam. Opmerkelijk is dat die eenzaamheid niet of nauwelijks meer voorkomt onder de groep jongeren, terwijl die zes jaar terug nog 11 procent eenzamen telde. Is er mede door de sociale media een ‘verbonden generatie’ opgestaan? Ik sluit dat niet uit. Omdat eenzame mensen vaker ziek en rancuneus zijn, stuitte ik op het advies van columnist Pieter Hilhorst om ‘de oudjes Facebook en Twitter op te helpen, zodat ze minder naar de dokter gaan’. Ik twitter ook, al zie ik best wel ‘het versnelde levensritme’ (Joke Hermsen) in deze tijd, die ‘onze ziel kan aantasten’, ook omdat we vaak ‘met alles tegelijk bezig zijn’. Maar het is zeker beter dan wat Aleid Truijdens noemt ‘de ideologie van de dood als oplossing’ voor mensen die eenzaam en daardoor levensmoe zijn (Volkskrant 14-3).

Jongeren En wat de jongeren betreft, die hebben nu via G500.nl een actie gestart  om in grote getale met een tienpunten-plan lid te gaan worden van VVD, CDA en PvdA. Zodra hun idealen gerealiseerd zijn, willen ze G500 weer opheffen. Buitenhof wijdde er aandacht aan. Prima idee, maar ze krijgen dan wel met macht te maken, ook in deze ‘vergrijsde’ middenpartijen. Progressief is, leerde ik al als student, delen van goederen, kennis en macht. Dat laatste schiet er vaak bij in. Je wilt dingen laten gebeuren, maar de macht kan ook al gauw regentesk worden. Kritisch zijn ten aanzien van macht was dan ook belangrijk voor de babyboom-generatie, ook al leefde die daar zelf te weinig naar. Grote valkuil bij macht is opportunisme. We zagen dat in het Surinaamse parlement inzake de wet die amnestie regelt voor plegers van misdaden onder de militaire dictatuur in jaren 80. Kiezen voor je geweten of voor geen ruzie met je coalitiegenoten, was het dilemma, waarbij men koos voor het laatste.

Ronny Brunswijk illustreerde dat expliciet met zijn opmerking aan de bozige oppositie, die dat dilemma niet had: ‘Jullie willen toch ook in de regering’.

Nieuw anti-islam boek Wilders De jongeren van G500 zullen trouwens in twee van de vergrijsde middenpartijen ook te maken krijgen met gedoogpartner PVV. Van Geert Wilders komt er binnenkort in de VS het boek Marked for Death: Islam’s War Against the West and Me uit bij een republikeins gezinde uitgever, die Wilders als islamcriticus graag indirect een rol wil laten spelen tegen president Obama als kandidaat der Democraten. Dit laatste mede omdat de Republikein Mitt Romney op 9 december vorig jaar in Iowa zich gematigd uitsprak over moslims door hen volgens de NRC van 8-4 ‘vredelievende Amerikaanse patriotten’ te noemen. Wilders moet om z’n boek te promoten vanaf 30 april enkele dagen in de VS zijn voor interviews en optredens. Dit zal ophef geven en ook kabinet Rutte weer voor het dilemma plaatsen hierover te zwijgen of er afstand van te nemen. Het zal ons allen raken, maar zeker leden van CDA en VVD. Zij zijn door de gedoogband met de PVV ten dele medeverantwoordelijk voor het demoniseren van moslims door Wilders. Over macht gesproken. Een en ander zal de polarisatie en het wantrouwen waar ik over sprak doen toenemen.

Het is overigens van belang zelf zo weinig mogelijk te polariseren en zeker niet te demoniseren. Hirsch Ballin heeft gelijk met z’n pleidooi voor cohesie. Een goede samenleving is een ‘co-productie van mensen en politiek’ (Gerdi Verbeet). We koersen meer en meer in de richting van netwerken in buurten, scholen, verenigingen etc., en ook van nieuwe vormen van democratie. Dialoog of goede communicatie is daarbij het sleutelwoord, wil het vertrouwen weer terugkomen in ons goede vaderland.

Dr Hans Feddema is antropoloog, publicist en initiatiefnemer van de Linker Wang . Volg hem ook op Twitter