Een slavernijmuseum moet wel het hele verhaal vertellen

Terwijl Nederland zich druk maakte om Henk Otten en het boerkaverbod, namen de Amsterdamse wethouders Rutger Groot-Wassink en Touria Melani vrij onopgemerkt een kernbesluit met betrekking tot het slavernijmuseum in voorbereiding. Dat zal zich beperken tot de transatlantische slavenhandel en andere aspecten van dit schandelijk bedrijf buiten beschouwing laten. Het kabinet lijkt dit te steunen. Met ingang van 2021 ligt per jaar één miljoen subsidie klaar.

In het julinummer van Vrij Nederland ontrafelt Lizzy van Leeuwen hoe het zo gekomen is. Organisaties met een Caribische achtergrond kregen greep op het voorbereidingsproces. Andere belanghebbenden werden vakkundig opzij geschoven. Zo komt er een museum tot stand dat een eenzijdig beeld geeft van de Nederlandse betrokkenheid bij de slavenhandel. Dat is een rampzalige ontwikkeling want zo wordt geen recht gedaan aan het slavernijverleden van ons land. Dat kent niet één maar drie tonelen. De transatlantische slavenhandel is er maar een enkele van.

Batavia Het hoofdkwartier van de Verenigde Oost Indische Compagnie in Azië, Batavia was een echte slavenstad. Op alle routes die door deze loffelijke compagnie werden bevaren vond op grote schaal mensenhandel plaats. De compagnie zelf kocht over het algemeen slaven in voor eigen gebruik maar ze stond tegelijkertijd oogluikend toe dat de opvarenden voor eigen rekening bijbeunden als slavenhandelaar. De omvang van deze negotie in mensen was zeker zo groot als die tussen Afrika en de Amerika’s. Reggie Baay heeft daar een onmisbaar boek over geschreven; Daar werd wat gruwelijks verricht. Bijna even belangrijk in dit kader is Baays’ studie De Nnai.

Het derde toneel was de Middellandse Zee. Daar waren Nederlandse reders en schepelingen voor de verandering niet de daders maar de slachtoffers. Zij werden tot het begin van de negentiende eeuw belaagd door slavenjagers en zeerovers die voeren onder de vlag van het Ottomaanse Rijk. In ouderwetse geschiedenisboeken staan zij bekend als de Barbarijse zeerovers omdat zoveel van hen afkomstig waren van de door Berbers bewoonde Marokkaanse en Algerijnse kusten. Ze opereerden tot in de Atlantische Oceaan en de Noordzee. Nederlandse slaven waren een goede investering. Je kon ze aan het werk zetten en tegelijkertijd de familie bewegen om een hoge losprijs te betalen. Ongeveer zoals de Libische milities dat nu doen met de Afrikaanse vluchtelingen die zo massaal in hun handen vallen nu de EU een zogenaamde Libische kustwacht financiert.

Nog een saillant detail: enkele Nederlanders sloten zich bij deze Barbarijse zeerovers aan en maakten een grote carrière. Een reden te meer om aan dit aspect van de slavernij voldoende aandacht te besteden is het feit dat steeds meer Nederlanders oude wortels hebben in de Maghreb en het Ottomaanse Rijk.

Zuid-Afrika Een nationaal slavernijmuseum dat zo’n betiteling verdient, besteedt gelijkelijk aandacht aan deze drie aspecten van de slavernijgeschiedenis. En dat niet alleen. Het laat ook zien wie de zakenpartners waren van de Nederlandse handelaren in Afrika en Azië. Bovendien schetst het geen beeld van slaven als willoze slachtoffers. Het besteedt grote aandacht aan het openlijke en het verstolen verzet tegen deze extreme vorm van onderdrukking en ontmenselijking. Nog één detail: het al genoemde artikel in Vrij Nederland bevat nogal wat informatie over de Nederlandse rol bij de slavernij in Zuid-Afrika. Die mag niet vergeten worden.

Alleen zo kunnen wij in Nederland een gepast museaal monument oprichten voor een buitengewoon zwarte kant van onze geschiedenis. Wordt het een eenzijdig verhaal, dan zal dat alleen maar leiden tot meer mythevorming, beschuldigingen, ongeloof en raciaal conflict.